Hugur - 01.06.2008, Side 97

Skilið á milli
95
Það er sem sagt ekki afstæði við hvaða samhengi sem er heldur afstæði við
samhengi sem ræðst af því að einhverjum finnist hluturinn hafa eiginleikann sem
þarf til að gera eiginleika huglæga. Framlag hugarins er það sem skiptir máli. Það
sem gerir fyndni skemmtiþáttarins huglæga er það að hún er háð því hvað ein-
hverjum finnst. Það sem gerir það að staðreynd að skemmtiþátturinn er fyndinn
er að Gvendur er í tilteknu hugarástandi.
Lítum nú aftur á hvernig málum er háttað samkvæmt samhengishyggju. Það
sem gerir það að verkum að skemmtiþátturinn heíur þann eiginleika að vera
fyndinn-fyrir-Gvend er hugarástand Gvendar. Þátturinn heíur þennan eig-
inleika í krafti nákvæmlega sama hugarástands og er að verki samkvæmt afstæð-
ishyggjunni. Að vísu er það ekki nákvæmlega sami eiginleikinn sem ákvarðast af
hugarástandinu; í afstæðishyggjunni er það fyndni sem þátturinn hefiir til að bera
vegna hugarástandsins en í samhengishyggjunni er það afmarkaðri eiginleiki, að
vera fyndinn-fyrir-Gvend. En í báðum tilfellum ákvarðar tiltekið hugarástand
eiginleikann. Það er ekki ljóst að afstæðið sem slíkt gegni neinu veigamiklu hlut-
verki í þessum efnum í afstæðishyggjunni. Sá þáttur sem virðist vera höfuðatriðið
varðandi huglægnina, það að tiltekið hugarástand Gvendar ákvarði það hvort
þátturinn sé fyndinn, er til staðar hvort sem gengið er út frá afstæðishyggju eða
samhengishyggju. Niðurstaðan er því sú að afstæði sannleika eða staðreynda um
fyndni, þ.e. frumspekilegt afstæði, sé ekki nauðsynlegt skilyrði þess að fyndni geti
talist huglægur eiginleiki.
Vegið og rnetið
Þótt ljóst virðist að jafnt samhengishyggja sem afstæðishyggja séu færar um að
veita grunn fyrir huglæga eiginleika geta verið ýmsar aðrar ástæður til að gera upp
á milli þessara kenninga eða jafnvcl hafna þeim báðum.
Samhengishyggjunni fylgir til dæmis sá galli að hún virðist gera ráð fyrir skipt-
ingu á eiginleikum í smærri einingar. Ef Gvendur getur aðeins sagt að skemmti-
þátturinn sé fyndinn-fyrir-Gvend og Gudda getur aðeins sagt að þátturinn sé
fyndinn-fyrir-Guddu hlýtur að vera um tvo mismunandi eiginleika að ræða. Við
sitjum þá uppi með jafnmargar útgáfur af fyndni og sjónarhornin eða einstalding-
ana. Almennur eiginleiki á borð við fyndni er þá ekki til heldur aðeins aragrúi af
sértækum útgáfum af honum. Þá virðist ómögulegt jafnt að vera ósammála um
að hlutur sé fyndinn sem að vera sammála um það. Ef Gvendur segir „þátturinn
er fyndinn" og Gudda svarar „ég er sammála, þátturinn er fyndinn" hlýtur Gudda
að vera að taka undir það að þátturinn sé fyndinn-fyrir-Gvend án þess að það segi
okkur nokkuð um skoðun hennar á þættinum. Ef Gudda ætti við að þátturinn
væri fyndinn-fyrir-Guddu væri hún ekki að taka undir neitt sem Gvendur hefði
sagt þar sem hún væri þá að eigna þættinum annan eiginleika en Gvendur eignaði
honum.
Þeir sem geta ekki fellt sig við þessa hlið samhengishyggjunnar gætu þá leitað
í afstæðishyggjuna. Henni fylgja hins vegar þeir ókostir sem ég hef þegar minnst