Hugur - 01.06.2008, Síða 117

Formáli að Fyrirbærafrœði skynjunarinnar 115
tilveru í þeirri einu merkingu sem orðið getur haft íyrir mig) - þessari hefð sem
ég kýs að snúa mér að á ný eða þennan sjóndeildarhring sem væri ekki í neinni
fjarlægð frá mér (því fjarlægð hans er ekki hludægur eiginleiki hans) ef ég væri
ekki tíl og virti hann fyrir mér. Sjónarmið vísindanna sem líta á mig sem þátt í
heiminum eru ætíð frumstæð og óheiðarleg því án þess að hafa orð á því ganga
þau að öðru sjónarmiði vísu, það er sjónarmiði vitundarinnar sem verður til þess
að heimurinn á sér stað umhverfis mig og verður til fyrir mig. Að snúa aftur til
hlutanna sjálfra er að snúa aftur til þess heims sem er til á undan þekkingunni
og þekkingin talar sífellt um. Sérhver vísindakenning er sértæk, táknbundin og
ósjálfstæð með tilliti tíl þessa heims sem fer á undan þekkingunni, alveg eins og
landafræðin gagnvart landslaginu sem færði okkur í upphafi heim sanninn um
hvað skógar, akrar og ár eru.
Þessi hreyfing er gjörólík afturhvarfi hughyggjunnar til vitundarinnar og krafan
um hreina lýsingu útilokar í senn yfirvegaða greiningu og vísindalega útskýringu.
Descartes og sér í lagi Kant slitu sjálfsveruna eða vitundina úr öllu samhengi er
þeir leiddu í ljós að ég gæti ekki orðið var við nokkurn hlut sem til er ef ég yrði
ekki fyrst var við að ég væri sjálfur til í þeirri athöfn að verða var við hlutínn.
Þeir litu á vitundina, algjöra fullvissu mína um sjálfan mig, sem ómissandi skil-
yrði þess að eitthvað gæti yfirleitt verið til, og þá athöfn að setja í samhengi sem
grundvöll samhengisins. Það er að vísu rétt að þessi athöfn verður að engu ef
ekki er til að dreifa þeirri mynd af heiminum sem hún setur saman; Kant telur
að eining vitundarinnar og eining heimsins haldist nauðsynlega í hendur og hinn
skipulegi efi Descartes sviptir okkur ekki neinu, því að minnsta kosti sem upplif-
un okkar er heimurinn allur fólginn í cogito-inu, gefinn með sömu vissu og það og
einvörðungu skilyrtur af forskeytinu „tilhugsun um ...“. En tengsl sjálfsverunnar
og heimsins eru strangt til tekið ekki gagnkvæm því þá væri vissan um heiminn,
í augum Descartes, þegar gefin í fullvissunni um cogito-ið, og þá hefði Kant ekki
talað um „Kópernikusarbyltingu". Yfirveguð greining gengur út frá upplifun okk-
ar af heiminum og rekur sig aftur til sjálfsverunnar sem sjálfstæðrar forsendu sem
gerir þessa reynslu mögulega, og leiðir síðan í ljós þá altæku samhæfingu hlutanna
sem er forsenda þess að heimurinn sé tíl. Þannig rýfur greiningin snertinguna við
upplifun okkar; þannig endurskapar hún heiminn í stað þess að gera grein fyrir
honum. I ljósi þessa má skilja hvers vegna Husserl sakar Kant um „sálarhyggju
um sálargáfur".31 stað þess að fara að dæmi Kants, sem greindi vitundarathafnir
og lét þannig heiminn hvíla á samhæfingu sjálfsverunnar, leggur Husserl stund
á „inntaksmiðaða yfirvegurí1 [„refléxion noématique"] sem heldur sig viðfangsins
megin í því skyni að varpa ljósi á upprunalega einingu þess frekar en að skýra
tilurð þess.
Heimurinn Hggur fyrir áður en hvers kyns greining mín á honum kemur til
og því væri yfirborðskennt að leiða heiminn af röð samhæfinga sem tengja fyrst
saman skynhrifin og síðan hin skynrænu horf viðfangsins; þessir tveir þættir eru
einmitt afurðir greiningarinnar og verða því ekki að veruleika fyrr en greining-
3 Husserl, Logische Untersuchungen, Prolegomena zur reinen Logih, s. 93.