Hugur - 01.06.2008, Side 125

Formáli að Fyrirbærafræði skynjunarinnar
123
ingu sem kveður á um markmið þekkingarinnar. Af þessum sökum gerir Husserl
annars vegar greinarmun á athafnarætlandi sem er að verki í dómum okkar og
ákvörðunum, og er eina ædandin sem Kant talar um í Gagnrýni hreinnar skynsemi,
ogvirkri ædandi (fungierende Intentionalitát) sem myndar þá náttúrulegu einingu
heimsins og lífs okkar sem fer á undan tungumálinu, tekur á sig skýrari mynd í
löngunum okkar, gildismati og umhverfi heldur en í hlutlægri þekkingu, og lætur
í té þann texta sem þekkingarbrotum okkar er ædað að vera nákvæm þýðing á.
Tengslunum við heiminn sem taka þrotlaust á sig mynd í okkur er ekki þannig
háttað að þau megi skýra með sundurgreiningu: heimspekin getur aðeins sett
okkur þau fyrir sjónir að nýju og borið þau þannig upp til samþykkis okkar.
Með skírskotun til þessarar útvíkkuðu hugmyndar um ætlandina má greina á
miUi fyrirbærafræðilegs skilnings og hefðbundins „vitsmunaskilnings" \„intellec-
tion'] sem heldur sig við „sanna og óbreytanlega náttúru hlutanna", og fyrir vikið
getur fyrirbærafræðin orðið að fyrirbærafræði tilurðar. Hvort sem um er að ræða
skynjun á hlut, sögulegan atburð eða kennisetningu er „skilningur" fólginn í því
að ná að nýju tökum á heildarætluninni - þ.e. ekki aðeins því sem þessi fyrirbæri
eru sem eftirmyndir í huga okkar („eiginleikar" skynjaðra viðfanga, leifarnar af
„sögulegum viðburðum“ eða þær „hugmyndir" sem kennisetningin varpar fram) -
heldur hinum einstaka veruhætti sem birtíst í eiginleikum steinvölunnar, glersins
eða vaxmolans, í gjörvallri atburðarás byltingar og öllum hugsunum heimspek-
ings. I sérhverjum menningarheimi er um það að ræða að finna Hugmyndina í
hegelskum skilningi, þ.e.a.s. ekki eðlis- eða stærðfræðileg lögmál, sem hin hlut-
læga hugsun hefur aðgang að, heldur tíltekna forskrift sem felur í sér einstætt
tilbrigði í breytni gagnvart hinum, náttúrunni, tímanum og dauðanum, ákveðinn
hátt á því að ljá heiminum mynd sem sagnfræðingurinn á að geta afmarkað og
tileinkað sér. Þar eru komnar víddir sögunnar. Með tilliti til þeirra er ekki til sú
beiting tungumálsins eða sú mannlega athöfn - jafnvel þótt hún sé venjubundin
eða eftirtektarlaus - sem ekki býr yfir merkingu. Eg hélt að ég hefði þagnað vegna
þreytu, ráðherra nokkur taldi sig hafa látið falla orð sem væru bundin við ákveðið
tækifæri, en þögn mín og orð hans öðlast engu að síður merkingu vegna þess að
þreyta mín og flótti hans á náðir orðagjálfurs voru engin hending heldur láta í ljós
ákveðið áhugaleysi en samt um leið tiltekna afstöðu til þess sem var í tafli. Þegar
atvik er skoðað náið á þeirri stundu sem það gerist virðist það hending ein: frama-
girni tiltekinnar persónu, ánægjulegur samfundur eða staðbundnar aðstæður virð-
ast hafa ráðið úrslitum. En tilviljanirnar upphefja hver aðra og þannig kemur í ljós
að hið sundurlausa safn staðreyndanna rennur saman og myndar ákveðinn hátt
á að taka afstöðu til hlutskiptis mannsins, og þannig verður atburður sem hefur
til að bera ákveðna megindrætti sem við getum tekið til umræðu. A skilningur
okkar á sögunni að byggjast á hugmyndafræði, stjórnmálum, trúarbrögðum eða
hagfræði? Ber að skilja fræðikenningu í Ijósi opinbers inntaks hennar eða í ljósi
sálarlífs höfundarins og viðburðanna á æviskeiði hans? Skilningurinn á að taka til
allra þessara sjónarhorna samtímis, allt hefur merkingu og að baki allra þessara
þátta má finna sömu formgerð verunnar. Oll þessi sjónarhorn eru sönn, að því
gefnu að þau séu ekki slitin úr tengslum hvert við annað, að grafið sé til botns í