Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 156

Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 156
154 Gunnar Harðarson samband við pólitíska afstöðu, einkum hina tvíbentu afstöðu Sartres til marxisma og kommúnisma, en á þessu tvennu gerði hann skarpan greinarmun á sínum tíma þótt fræðimenn nútímans kunni að hafa allt aðra skoðun á sambandi þess- ara stefna.2 Sartre er að mörgu leyti hinn dæmigerði vinstrisinnaði menntamaður sem tekur afstöðu í þjóðfélagsmálum. A sínum tíma var hann mikið lesinn og á hann hlustað ef hann kvaddi sér hljóðs, hvort heldur í viðtölum, á fundum eða í mótmælum. „On ne met pas Voltaire en prison" („Maður stingur ekki Voltaire í steininn") mun haft eftir De Gaulle þegar Sartre gekk hvað lengst í andstöðu sinni við stjórnarstefnu hans. Þessi ímynd kemur einnig heim og saman við heim- sóknir Sartres til Sovétríkjanna, Austur-Evrópulanda og Kúbu, þátttöku hans í stríðsglæpadómstóli Russells vegna Víetnam-stríðsins og andstöðu við stefnu Bandaríkjanna í heimsmálum o.s.frv. En hversu margir vita að Sartre tók málstað Israels í Yom Kippur-stríðinu á sínum tíma og hlaut síðar heiðursdoktorsnafnbót frá háskólanum í Jerúsalem? Þetta er nefnt hér einkum til ábendingar um að skoða þurfi hlutina í réttu samhengi og gæta að tímaskekkjum. Hugmyndir þær sem Sartre setti fram í Hvað eru bðkmenntir? ætti ekki, eða ekki eingöngu, að lesa út frá skyldum hugmyndum sem hann setti fram á seinni hluta ferils síns, t.d. í Questions de méthode (Spurningar um aðferð) og Critique de la raison dialectique (Gagnrýni díalektískrar skynsemí). Þá ríktu aðrar aðstæður í heiminum og ef miðað er við heimspeki Sartres sjálfs eru allar skoðanir og allt val aðstæðubundin. Þegar við nálgumst hugmyndirnar sem setja mark sitt á Hvað eru bókmenntir? og sjáum hugtökin frelsi, afstaða og athöfh þurfum við því að horfa aftur fyrir þann tíma sem bókin er skrifuð á, við þurfum að minnsta kosti líka að lesa hana í ljósi at- burða heimsstyrjaldarinnar síðari, þegar siðferðileg afstaða var jafnframt póHtísk afstaða og hugtökin frelsi og ófrelsi, afstaða og afstöðuleysi, tilvistarmöguleikar og vai, voru áþreifanlegur raunveruleiki en ekki bara heimspekileg hugtök. Því verður varla neitað að þetta hafi líka gilt um Sartre sjálfan, a.m.k. þegar hann sat innilokaður sem stríðsfangi í þýskum fangabúðum 1940-1941, seinast þeim sem báru nafnið Stalag 12 D. * * * Greinaflokkurinn Hvað eru bókmenntir? birtist fyrst í tímaritinu Les Temps Mod- ernes og kom síðan út í bókarformi árið 1948 sem annað bindi í ritgerðasafni Sar- tres, Situations. Þá voru aðeins liðin þrjú ár frá lokum heimsstyrjaldarinnar síðari. Styrjöldin hafði markað djúp spor; innrás Þjóðverja, ósigur Frakka, hernám Parísar og skipting landsins; annars vegar Vichy-stjórnin og samstarfsmenn nasista, hins vegar andspyrnuhreyfingin, þar sem kommúnistar urðu atkvæðamiklir, einkum þó eftir að griðasáttmáli Hitlers og Stalíns varð að engu með innrás Þjóðverja í Sovétríkin; og loks innrás Bandamanna og frelsun Frakklands, allt þetta var enn í fersku minni, jafnvel þótt horft væri til framtíðar. En hún virtist ekki sérstaklega björt heldur. Þar kom til vitneskjan um útrýmingarbúðir nasista, samkomulag stórveldanna um skiptingu Evrópu á ráðstefnunni í Jalta, kjarnorkusprengjurnar í 2 Sjá t.d. Richard Pipes, Kommúnisminn, þýð. Jakob F. Ásgeirsson og Margrét Gunnarsdóttir, Reykjavík, 2005.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180

x

Hugur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.