Hugur - 01.06.2008, Side 171

Ritdómar
169
Af þessari upptalningu má ljóst vera
að höfimdar koma mjög víða við. Þetta
á sjálfsagt sinn þátt í því að textinn er
lipur og skemmtilegur - það eru nýjar
hugmyndir á hverri blaðsíðu. En í svo
hröðum texta er nær hvergi staldrað við
til að grandskoða einstaka hugmynd eða
kenningu. Sem dæmi um þennan þeyt-
ing má taka 4. kaflann sem heitir Þekk-
ing. Þar er, á 11 blaðsíðum, lýst: Flokkun
Aristótelesar á þekkingu, fjölgreinda-
kenningu Howards Gardner, rakhníf
Ockhams, kenningu Thomasar Kuhn um
vísindabyltingar, vísindaheimspeki Karls
Popper og Ians Hacking og hugmyndum
Michels Foucault um þekkingu og vald.
Sums staðar leika höfundar sér að
því að stilla upp hugmyndum úr mjög
ólíkum áttum. I 13. kafla, sem fjallar um
trú, er til dæmis bæði rætt um sönnun
Anselms og tólf reynsluspor AA-sam-
takanna og í 3. kafla, sem fjallar um sál-
ina, kynnist lesandinn bæði bollalegg-
ingum Sókratesar um kosti þess að sálin
losni úr „fjötrum líkamans" og hugmynd
enska líffræðingsins Richards Dawkins
um eigingjarna erfðavísa og náttúruval
í menningarheiminum (56). I þessum
sama kafla er líka fjallað um tvíhyggju og
vélhyggju Descartes og þróunarkenningu
Darwins.
Hvernig skyldi þessi hraða yfirferð yfir
mörg sundurleit efnisatriði þjóna þeim
tilgangi bókarinnar að vera kennslubók í
heimspeki fyrir framhaldsskóla?
*
Það er sitt hvað að kenna um íþróttir og að
kenna íþróttir, enda er hægt að vera fróður
um íþróttir án þess að geta neitt í þeim. Á
sama hátt er það ólíkt að kenna um söng og
að kenna söng enda fer ekkert endilega
saman að vita mikið um söng og að geta
sungið. Einnig er hægt að læra um tungu-
mál án þess að læra neitt tungumál. Ég held
að hægt sé að gera svipaðan greinarmun á
að kenna heimspeki og að kenna um heim-
speki enda er hægt að vita margt um heim-
speki án þess að geta neitt í henni.
Þessi greinarmunur á því annars veg-
ar að kenna íþróttir, söng, tungumál eða
heimspeki og hins vegar að kenna um
íþróttir, söng, tungumál eða heimspeki
er náskyldur greinarmuninum á þjálfim
og fræðslu. Menn geta sótt fræðslu til
fjölmiðla en þeir veita sjaldan þjálfun.
Fræðsla getur verið einhliða miðlun og
hún getur líka verið þægileg og átakalítil.
Hins vegar krefst þjálfun þess ævinlega
að nemandinn geri eitthvað sjálfur og oft
ber hún bestan árangur þegar farið er að
ystu mörkum þess sem hann þolir.
Breytingar á námsefnisgerð fyrir fram-
haldsskóla undanfarna áratugi hafa því
miður verið á þann veg að auka vægi
fræðslu og yfirferðar yfir mörg efnisatriði
á kostnað þjálfunar. I sumum námsgrein-
um, eins og til dæmis stærðfræði, hefur
þetta gengið svo langt að hlaupið er yfir
ótal efnisatriði á hundavaði án þess nem-
endum, öðrum en þeim hraðfleygustu,
gefist ráðrúm til að ná almennilegu valdi
á neinum þeirra.
Það er eins og skólarnir hafi dregist
inn í hraðann og flaustrið sem einkennir
heim fjölmiðla og viðskiptalífs. En að
réttu lagi er það ekki hlutverk skóla að
keppa við sjónvarpið og vefinn í því að
miðla yfirborðslegum fróðleik. Góður
skóli er þvert á móti staður þar sem nem-
endur fá ráðrúm, hvatningu og stuðning
til að tileinka sér færni sem aðeins verður
numin með langri þjálfun. I heimi hrað-
ans á skólinn að vera griðastaður þess
seinlega - og það er seinlegt að læra að
skrifa góðan stíl, reikna af öryggi, tala og
lesa erlend mál, smíða af hagleik, leika
á hljóðfæri, tileinka sér vísindalegan
þankagang eða gagnrýna hugsun.
♦
Bókin Heimspeki fyrirpig kennir lesanda
sínum ýmislegt um heimspeki. En hversu
vel skyldi hún duga til að veita þjálfun,
reyna á þrek hugans, gera nemandann að
heimspekingi?
Til að svara þessari spurningu þarf fyrst
að átta sig á í hverju slík þjálfun er fólgin.