Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 12

290
HELGAFELL
efnilega og Iífvænlega nýrækt að ræða, að mér finnst, að oss hinum beri skylda
að hlúa að henni.
í því sambandi megum vér aldrei gleyma þvi, að íslendingar eiga fjör sitt,
sjálfstæði og virðingu þá, er vér njótum meðal annarra þjóða, meir að þakka ís-
lenzkum bókmenntum fyrri alda en nokkru öðru.
Þing þetta sýnir, að nú er sannur gróandi á sviði listanna á íslandi. Það veltur
á miklu, að hann dofni ekki fyrir kæruleysi eða aðhlynningarleysi.
Táknrænt dæmi um, að vér megum hafa alla gát á oss í þessu efni má sjá með
því að ómaka sig stuttan spöl upp í Hverfisgötu. Þar standa tvö hús hlið við hlið.
Safnhúsið og Þjóðleikhúsið. Annað er fullt af dýrmætum listasjóðum — yfirfullt,
en vanhirt hið ytra. Hitt er sem stendur pakkhús, að vísu snoturt ytra, en tómt að
innan af því, sem þar var ætlað rúm. Mig kennir til í hvert skipti, sem ég fer þarna
um. Þetta er ekki skemmtilegur vottur um menningu íslendinga.
Um það, hvað við getum gert og hvað við megnum að gera til að hlynna að
gróandi listum á íslandi, munu jafnan vera skiptar skoðanir. Vér lifum á öld skipu-
lagningarinnar. En fagrar listir er ekki hægt að skipuleggja. Tilraunir í þá átt, á
vissum stöðum í Norðurálfunni á síðustu tímum, hafa ekki gefizt vel. Ég held, að
aldraða alþýðuskáldið íslenzka hafi rétt fyrir sér, er hann skrifaði nýlega í timarits-
grein: „Þeir menn, sem eru Bragaættar, temja sér fjörsporin og skipta um gang
öðru hvoru, ýmist viljandi eða þá ósjálfrátt, vegna brjósthvatar.“
Svona mun jafnan verða um sanna list.
Svo að haldið sé við samlíkinguna, lield ég, að við verðum að fara að eins
og góðir hestamenn: að fara vel með gæðingana, svo að þeir tapi ekki ganginum.
Einn þáttur þessa þings er málverkasýning, sem halda verður í ófullkomnum
húsakynnum, svo ófullkomnum, að nægja verður að lýsa sýninguna opnaða hér á
þessum stað. Geri ég það hér með, samkvæmt ósk.
Ég hef komið í ýmsar borgir úti í löndum. Höfuðborg íslands er eina höfuð-
borgin, sem ég þekki, þar sem ekki er til hús yfir listasöfn. Smábær i Danmörku
með 5000 íbúa á skínandi gott málverkasafn, að mestu gjöf cins manns.
Hér verður að koma upp sem fyrst, auk leikhússins, safn- og sýningarhús fyrir
málverk, fyrir þjóðminjar og tónlistarhús. Máske má sameina þetta að einhverju
leyti undir sama þaki.
Þetta kostar fé, mikið fé.
„Hver borgar?“ er hætt við, að menn spyrji. Jafnhætt er við því, að svarið verði
það venjulega: Ríkið.
Ég efast um, að það sé heppilegt að halda því áfram sem verið hefur, að krefjast
þess, að ríkið eitt sjái fyrir öllum þörfum af þessu tagi. Ríkið hefur í mörg horn
að líta, því er takmörkum háð, hvað það getur gert og óvíst í hverri röð viðfangs-
efnin verða leyst, enda fjárhagurinn ekki alltaf góður. En að leggja á hilluna um
óákveðinn tíma nauðsynlegar menningarframkvæmdir, af því að menn bíða þess, að
ríkið geri það — getur orðið til þess, að framkvæmdir sofni svefninum langa. Auð-
vitað er hér verkefni, sem ríkið varðar. En hví ekki reyna samvinnu milli ríkis
og borgaranna eins og tíðkast í öðrum löndum?
Fyrir tvö þúsund árum var uppi í Rómaborg maður, að nafni Cilnius Mæcenas.
Hann var aðalráðherra Ágústusar keisara og auðugur að fé. Hann var með hæf-
ustu stjórnmálamönnum þeirra tíma. Mjög fáir menn minnast hans nú sem stjórn-
málamanns. En orðið Mæcenas er nú notað um allan heim sem heiti þeirra manna,
er hlúð hafa að fögrum listum, með fjárframlögum og annarri virkri aðstoð. Þannig