Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 101

NORRÆN JÓL Á 16. ÖLD
371
Þessi hátíð mun vera komin úr
heiSni. Hesturinn var helgaSur Frey,
sem líka var guS árs og friSar, en þetta
var nú falliS í gleymsku, og Stefán
frumvottur var látinn taka aS sér hlut-
verkiS sem verndari hestanna. Stefáns-
messa er á annan í jólum. Um Stefán
hafa myndazt ýmsar sagnir. Á sumum
stöSum var því trúaS, aS hann hefSi
veriS hestasveinn Heródesar konungs.
■ «iéi> --.T«
Stefánsriddarar (H. Celander: Nordisk Jul).
Annars staSar var hann „herrans
hestasveinn“, hvernig sem þaS hefur
veriS skoSaS, og honum til heiSurs
voru haldnar alls konar kappreiSar og
kappakstrar, og hestunum gefiS öl aS
drekka, til þess aS fjörga þá. HátíSin
hófst meS kappreiS til vatnsbólsins, og
voru verSlaun veitt þeim, er fyrstur
varS. Þá voru einnig kappreiSar og
kappakstrar heim frá kirkjunni um dag-
inn. Stundum riSu menn bæ frá bæ til
þess aS þiggja góSgerSir, og var þá
oft drukkiS fast. Þá var einnig víSa
siSur aS taka hestum blóS á Stefáns-
messu.
ÞaS var algengur siSur á jólum aS
bera salt á tennur hesta og nautgripa.
SaltiS hefur allt frá fornöld haft eins
konar helgi hjá mörgum þjóSum.
Jólin voru fagnaSarhátíS, og menn
reyndu aS gleSja sig eftir föngum. Mik-
il tilbreytni var höfS í mat og drykk.
Til dæmis var sums staSar framreidd
,,jólasúpa“ á aSfangadagskvöld, og
mátti aSeins neyta hennar þann eina
dag á árinu. HarSfiskur, oft bleyttur
og soSinn, og svínakjöt voru algengir
réttir. Þá var grænkál mikiS notaS, og
efnaheimili höfSu svínahöfuS á borS-
um, en gæsasteik, sem nú er helzti jóla-
maturinn um öll NorSurlönd, þekkt-
ist þá ekki. Stundum voru skoSunar-
réttir á borSum svo sem ,,jólagöltur-
inn“. ÞaS var stór hveitikaka í svíns-
líki. Hún var látin standa á borSum
yfir öll jólin, en síSan geymd til vors
og þá etin. VíSa færSi söfnuSurinn
presti sínum hveitibrauS og svínslæri í
jólagjöf. Var þetta kallaS ,,jólaoffur“.
ÁSur en máltíS lauk á jólanótt,
signdi húsbóndinn full Krists eSa hins
nýja árs. Hann hélt stutta ræSu og
drakk síSan fulliS, rétti svo bikarinn til
þess, er næstur sat, og hann hagaSi sér
eins, unz allir höfSu drukkiS. Þetta var
talin hátíSlegasta stundin í veizlunni.
Bikarinn, sem gekk til allra, var merki
um samheldni fólksins og gott sam-
komulag. Nöfnin voru orSin breytt. í
heiSni drukku menn skál Þórs eSa
ÓSins, en nú Krists eSa Drottins, en
siSurinn og tilhögunin eru án efa kom-
in langt aftan úr heiSni. Drykkjarker
þau, sem notuS voru viS jólaskálina,
þóttu merkisgripir, og varSveittu ætt-
irnar þau vandlega. Stundum eru horn
nefnd, en annars voru þau gengin úr
tízku.
01 og mjöSur voru aSaldrykkirnir.
LítiS var neytt sterkra drykkja, en þeir,
sem efni höfSu á, drukku gjarnan Rín-