Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 93
TVEIR MEISTARAR
363
annað surrealismi, en algengast er einkennilegt sambland af þessum tveim
ólíkustu stefnum, sem til eru.
Impressionisminn er raunsæ stefna, sem leitast við að sýna skynjun aug-
ans, að vísu oft með ýktum litum og nokkuÖ hrjúfu formi. AS lokum varð
svið hans svo þröngt, að ekkert þótti skipta máli nema litir, birta og hreyf-
ing. Ekkert form, engin bygging. Á þessum tíma var það, sem Kjarval
sigldi til náms og fékk fyrstu kynni af heimslistinni.
Surrealisminn er hin fullkomna andstæða impressionismans. Tilgangur
hans er að sýna hinn upprunalega, barnslega skilning á tilverunni, sem
liggur fólgin í undirvitund hvers þroskaÖs manns, án þess að hann geri sér
það ljóst. Form hinna surrealistisku listaverka er oftast fíngert og vandað.
Mætti helzt líkja stefnu þessari við þaÖ, ef ungbarn fengi fullkomna tækni
og málaði hugmyndir sínar með kunnáttu fullorðins manns.
Þessar tvær stefnur, eða öllu heldur hneigðir, eru aðaluppistaðan í verk-
um Kjarvals. í flestum myndum gætir þeirra beggja, en stundum er aðeins
önnur aS verki. ÞaS er því auðvelt aS finna myndir eftir Kjarval, sem ekk-
ert hafa sameiginlegt, ekki einu sinni litaval né handbragÖ. En í hinni fjöl-
breyttu listastarfsemi eru til svo mörg stig mili þessara andstæðna, að finna
má fullt samhengi.
Surrealisminn í list Kjarvals á ekkert skylt viS surrealisma þessarar aldar
né neina sérstaka stefnu. Hér er aÖeins um að ræða þaS form, sem hið
barnslega og óstýriláta hugmyndalíf listamannsins sjálfs hefur skapað. Slík-
ur ”surrealismi“ hefur alltaf verið til, því að barnseÖlið er óumbreytanlegt,
og barnið er eins, hvort sem foreldrarnir eru menntafólk eða mannætur.
Myndin "íslenzkir listamenn erlendis skoSa skilningtré góðs og ills“ er
gott dæmi um hina ”surrealistisku“ hliÖ á list Kjarvals. (Nú sem stendur
er hún í Félagsheimili verzlunarmanna). ÞaS væri misskilningur að leita að
táknrænu gildi í myndinni, enda tel ég víst, að nafniÖ hafi ekki orÖiÖ til,
fyrr en verkinu var lokið.
Aðaleinkenni myndarinnar er frábær hreinleiki í formum og litum og ó-
venjuleg festa í byggingu. Litirnir eru léttir og gagnsæir. Grunnurinn er
fjólublár og myndar þægilega andstæðu viS gulhvíta riddarana. Lim trés-
ins er blágrænt. Safagrænir runnar neðst í myndinni eru hluti af umgjörðinni
um rjóðriS, þar sem skilningstréÖ rís í miðju. í flötum myndarinnar eru næst-
um engin litbrigði. ÞaS eina, sem listamaðurinn hefur leyft sér, er að dreifa
nokkrum dökkum steinum í kring um tréð, til þess aS grunnurinn yrði ekki
of tómur. En samræmi litanna er svo sterkt, að hér er um fullkomiÖ mál-
verk að ræða, en ekki auglýsingaspjald. Bygging myndarinnar er einkum
fólgin í hreyfingunni og endurtekningunni, sem hefur nægilega mörg af-
brigði til aS vera ekki þreytandi en samt endurtekning. Hreyfingin gengur
öll út frá miðpunkti myndarinnar, rótum trésins, og að honum aftur. Vaxtar-