Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 103

NORRÆN JÓL Á 16. ÖLD
373
stöku. Stundum hafði hann tréhamar,
sem í fornöld mun hafa átt að minna
á Mjölni. Hann lék alls konar listir, en
fólkið hoppaði kringum hann og söng.
Loksins datt hann niður sem dauður
vaeri, en reis þó upp aftur eins og hafr-
ar Þórs.
Enn eru til kvæði, sem þá voru
sungin, og virðist þetta hafa veriÖ
heldur grófgerð skemmtun.
Seinna varð Jólahafurinn að óvætti
eða djöfli, og varð það meðal annars,
til þess að jólastofurnar voru bannað-
ar.
Þá var ,,Jólafórnin“ annar algengur
leikur. Nokkrir drengir, með svert
andlit, komu inn með fórnardýrið á
milli sín. ÞaS var drengur, klæddur
feldi með hálmvisk í munni, sem líkt-
ist burstum á svíni. Drengirnir sungu
og dönsuðu einkennilega, villta dansa
umhverfis dýrið. Loksins voru slátr-
unaráhöld sótt, og leikurinn endaði
með því, að menn þóttust fórna dýr-
inu.
AÖrir jólaleikir eru bersýnilega nýrri
að uppruna. Þeir eru yfirleitt fínlegri.
Söngur og dans aÖalatriÖin. Alkunnur
var ,,biskupsleikur“, er var fólginn í
því, að einn af leikendunum var vígð-
ur til biskups á hinn skoplegasta hátt.
MaSur var settur á mitt gólf, kolsvart-
ur í andliti og með stutt prik í munni,
og voru logandi kerti á báðum endum
þess. Allt fólkið gekk svo þrívegis
kringum hann og söng: ,,Vér vígjum
oss jólabiskup. Ora pro nobis“. SíS-
an gipti biskup nokkur hjónaefni, á
skoplegan hátt, og framdi fleiri prests-
verk.
Sumir jólaleikir sextándu aldar hafa
haldizt til vorra daga, til dæmis ,,Bro,
Bro Brille“ og ,,Munken gaar i Enge“.
ÞaS er einkennilegt og óviÖfelldið í
augum nútímamanna, að í mörgum
leikjum var einhver þátttakenda bar-
inn og þaS svo, að um munaÖi. Al-
gengt var, að maður var settur á stól og
bundiÖ fyrir augu honum. SíSan dans-
aði fólkið kringum hann og löÖrung-
aði hann í sífellu og söng: ..Fannstu
högg“, en hann svaraði: ,,Já, fann ég
víst". Listin var í því fólgin, að hinn
blindi gæti sagt, hver hefði barið hann
í hvert skipti. Ef honum tókst það vel,
var hann sæmdur verðlaunum aS leiks-
lokum. Þessir löðrungaleikir vorumjög
margbreyttir og virðast hafa verið
einkar vinsælir, þótt undarlegt sé.
Jólastofan svaraÖi að mörgu leyti
til hinnar íslenzku jólagleði og viki-
vakanna, og örlög hennar urðu líka
hin sömu.
HiS ótakmarkaða frjálsræði við
skemmtanirnar og samsvefninn á
hálmgólfinu, sem mjög tíSkaðist, þótti
ekki bætandi fyrir siSferðið, og úr því
kom fram að lokum sextándu aldar,
fóru að koma fram kröfur um, að jóla-
stofurnar væru bannaðar. Var því bor-
ið við, að þær hefðu líkar afleiÖingar
og Jörvagleðin fræga hér á landi.
Einnig fannst kirkjunni vera nærri sér
gengiÖ með ýmsum skopvísum og þó
ekki sízt biskupsleiknum. ÁriS 1683
voru bannaðir í Danmörku allir ,,létt-
úðugir og ósiðlegir" leikir á jólum.
Þetta hafði víst ekki mikil áhrif, en
með tilskipunum 1730 og 1735 voru
jólastofurnar algerlega bannaðar. Gilti
það bann einnig fyrir Noreg, en í Sví-
þjóð héldust þær lengur, og hefur jafn-
vel eimt eftir af þeim allt til vorra
daga.
En það er erfitt að útrýma alda-
gömlum siðum með lagaboðum, og svo
fór einnig hér. FólkiS flutti jólastofuna
til þrettánda, því að þá var jólahelgin
farin að dvína. Þá voru svo samkomur
haldnar meS dansi og leikjum og bál