Helgafell - 01.12.1942, Side 18

296
HELGAFELL
an og vitran mann, sem fór með fjár-
málin og lagði meira kapp á — eins og
sagt var um einn af vorum gömlu og
góðu biskupum — að gera allt sem
bezt en að tala flest, þótt hann vseri
einnig ríkulega þeirri gáfu gæddur. —
Næstu árin aflaðist vel, en eyddist
þó meira, og árið 1930 komumst vér á
tind bjartra vona og algleymisfagnað-
ar og nutum sjálfstæðisins.
Á árinu tókst oss að fá 10 milljón
króna brezkt lán.
Nú vitjaði heimskreppan einnig ís-
lands, og fleiri útlendir viðburðir höfðu
illt í för með sér fyrir hag þjóðar og
ríkis. Er þar skemmst af að segja, að
allan 4. áratuginn, þar til núverandi
styrjöld hófst, var sá talinn þarfastur
þjóðfélagsborgari og nýtastur stjórn-
málamaður, sem drýgstur var í því að
útvega ríki og þjóð útlend lán. í árs-
lokin 1939 skulduðu ríki og bæjarfélög
milli 80 og 90 milljónir króna.
En það voru fleiri ríki en konungs-
ríkið ísland, sem áttu við fjárhagsörð-
ugleika að etja á þessum árum, og vil
ég minna hér á eitt dæmi, þótt það
muni vera mörgum hlustendum kunn-
ugt, það er Nýfundnaland. Það er
elzta nýlenda Breta, en hafði unnið
sig upp og var orðið samveldisland.
Fiskveiðar eru aðalatvinnuvegur, en
þar eru margar landsnytjar, sem eru
vel fallnar til spákaupmennsku. Á-
hrifa vestrænna auðfélaga gætti mjög
í landinu. Innlendu stjórnmálaforingj-
arnir voru á hinu leitinu og yfirbuðu
hver annan í framfaraáhuga og lofuðu
fólkinu ríkulegum umbótum, vitanlega
á kostnað landssjóðsins. Um þessa
stjórnmálaforingja, á velmaktarárum
þeirra, sagði einn mikils háttar brezkur
ráðherra: ,,Þeir eru þverhausar, sem
leika hlutverk sitt án nokkurrar ábyrgð-
artilfinningar, af því að þeir vita, að
þjóðin hefur Stóra-Bretland að bak-
hjarli.“
Þessi orð sönnuðust síðar. Stjórn-
málaforingjarnir runnu skeiðið á enda.
Sjóðir landsins voru tæmdir og meira
til. Þjóðin leitaði á náðir móðurlands-
ins og fal sig forsjá þess. Sjálfstjórn og
sjálfstæði var glatað. Landinu stýrir
nú stjórnarnefnd á einræðisvísu. Hvort
þjóðin öðlast nokkurn tíma aftur fjár-
ræði og lögræði, því sker tíminn úr.
Þetta er saga lítillar þjóðar, sem á
sömu árunum og vér kleif upp bratta
sjálfstæðisins. Lék sér þar um stund,
hrapaði og varð örkumla og ósjálf-
bjarga.
Ég sagði áðan, að sjálfstæðisbarátt-
unni gagnvart Dönum hefði verið lok-
ið 1918, því að eftir það bjuggu báðar
þjóðirnar við samning sín í milli, og
sambúðin reyndist misfellulítil eða
jafnvel misfellulaus. En samt hafði
því verið yfirlýst af vorri hálfu, að
samningurinn yrði ekki endurnýjaður.
En þótt svo væri, var það sjálfsagt
mál, enda svo ráð fyrir gert í samn-
ingnum sjálfum, að viðræður ættu sér
stað milli þjóðanna um skipan mála
þeirra í milli, að samningstímabilinu
loknu. Báðum þjóðum var ljóst, og öll-
um er ljóst, að minnsta kosti hér í
landi, að semja þurfti og semja þarf
um margs konar hagsmunamál, sem
hvor þjóðin átti og á innan umdæmis
hinnar. En áður en hafizt væri handa
í þessu efni, var Danmörk hernumin
9. apríl 1940. Sambandinu milli ís-
lands og Danmerkur var slitið í verki
með ofbeldi af hálfu erlendrar þjóðar.
Danmörk gat ekki rækt samnings-
skyldur sínar gagnvart íslandi, og
konungurinn ekki innt af hendi hið
konunglega starf sitt.