Helgafell - 01.12.1942, Side 123

SIÐMENNING OG LÆKNISFRÆÐI
393
ið fyrir í styttra eSa betra máli en
í orSum John Hunters. Þegar Jenner
kom til hans og sagSi, aS hann héldi
aS hann gæti komiS í veg fyrir bólu-
sótt meS bólusetningu, svaraSi Hunter.
,,Þú skalt ekki halda neitt. Reyndu.
Vertu þolinmóSur, vertu nákvæmur"
Ef sleppt er bólusóttinni, má segja,
aS læknisfræSin tæki litlum, hagnýt-
um framförum í meSferS sjúkdóma
eSa vörnum gegn þeim, fyrr en í
byrjun 19. aldar. Fyrstu fjóra tugi 19.
aldarinnar öfluSu menn vísindalegra
staSreynda, menn fundu rannsókn-
araSferSir, og rannsóknarandinn greip
mjög um sig. Á þessu tímabili datt
Laennec ofan á hlustunartæknina, aS-
ferS, sem fólgin er í því aS hlusta
og dæma um sjúklegar breytingar í
lungum og hjarta af eSli þeirra hljóSa,
er berast eyranu. John Bright lýsti
nýrnasjúkdómi, nýrnabólgu, sem oft
er nefnd Brights-sjúkdómur, Pinel kom
á mannúSIegri meSferS á geSveiku
fólki. Scarpa lýsti æSakölkun, herzli í
æSaveggjunum, sem oft hefur hækkun
á blóSþrýstingi í för meS sér. Louis
lagSi grundvöll aS hagfræSilegum út-
reikningum í sambandi viS læknisfræSi,
og má líta á þaS sem lokaprófun á
læknismeSferSinni. Claude Bernard
sýndi fram á ótæmandi möguleika
læknisfræSitilrauna og skapaSi nútíma
lífeSlisfræSi. Þótt læknisfræSin tæki
miklum framförum sem vísindagrein
á þessu tímabili, komu framfarirnar
ekki sjúklingunum aS gagni þegar í
staS. Hagnýts árangurs fór ekki aS
gæta fyrr en síSustu sextíu ár 19. ald-
arinnar. Stærstu gjafir læknisfræSinn-
ar til mannkynsins hafa veriS því gefn-
ar á æviskeiSi manna, sem enn eru á
lífi.
Fyrst má telja svæfinguna, er gerSi
skurSaSgerSir sársaukalausar. Má
telja þaS eina mannúSlegustu upp-
götvun mannkynsins.
ÁriS 1847 varS vörnum komiS viS
gegn mestu hættunni viS barnsfæSing-
ar. Eftir nákvæmar athuganir, árum
saman, sýndi Semmelweis fram á sótt-
næmi í sambandi viS barnsfararsótt.
Þær mæSur, er síSan hefur veriS bjarg-
aS, verSa vart tölum taldar, og miklum
örkumlum hefur veriS afstýrt.
Skömmu síSar var fariS aS mennta
hjúkrunarkonur. Ekkert hagnýtt skref
hefur veriS stigiS í læknisfræSi, er
veitt hafi sjúku fólki meiri þægindi en
þessi nýjung Florence Nightingale.
ÁriS 1867 var sótthreinsunar aSferS-
um beitt viS skurSlækningar. SkurS-
lækningar nútímans hefjast meS starfi
Listers. Hann komst aS niSurstöSum
sínum meS því aS beita athugun og
samanburSi. Hann veitti því eftirtekt,
aS lokuS beinbrot greru, án þess aS
graftar yrSi vart, en þaS gróf í öllum
öSrum sárum. Hann dró þá ályktun
af þessu, aS fyrst eini munurinn á slík-
um sárum var sá, aS loftiS lék um
annaS, en ekki hitt, hlaut eitthvaS úr
loftinu aS valda graftarígerSinni. Um
svipaS leyti hafSi Pasteur komizt á
snoSir um, aS rotnun í víni stafaSi af
því, aS þaS mengaSist bakteríum úr
loftinu. Ályktun Listers var sú, aS í-
gerSir í sárum væru sambærilegar viS
rotnun í víni, og hann bar í sárin efni
— sótthreinsunarefni — til aS eySa
sóttnæminu. SíSar komust menn aS
raun um, aS sóttnæmiS barst ekki úr
loftinu, en af óhreinum höndum og
verkfærum skurSlæknisins, og ýtrasta
hreinlæti ruddi sér til rúms viS aSgerS-
ir í staS sótthreinsunaraSferSa.
Nokkrum árum eftir uppgötvun
Listers varS þaS kunnugt, aS næmar
sóttir stöfuSu af sýklum. Pasteur gerSi
sér ýtrasta far um aS viShafa vísinda-