Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Page 113

Erlend tímarit
flugbáti til Arkhangelsk; og síðan með
rússneskri flugvél til Moskvu. Ferðamenn
hurftu að taka á sig undarlega króka á
[jeiin árum!
Eg kom til Moskvu 4. júlí, á heitum sum-
ardegi. I Moskvu var lífið ennþá með und-
arlega eðlilegu móti: nóg af matvöru í
búðunum og enginn skortur á neyzluvör-
um; en það var fljótt að breytast. Tveimur
vikum síðar var skömmtun komið á og
þrengingarnar byrjuðu. En hitt var þyngra
á ínetunum að fólk var farið að hafa meiri
og meiri áhyggjur út af gangi stríðsins. í
byrjun júlí: Pskov, Ostrov, — 16. júlí:
Smolensk. Við Smolensk voru Þjóðverjar
stöðvaðir, og þetta gerði marga Moskvubúa
nærri óskiljanlega bjartsýna um skeið, þó
að Moskva yrði fyrir fyrstu sprengjuárás-
unura litlu síðar.
Ég hafði lifað allar verstu nætur loft-
tiernaðarins gegn London haustið og vetur-
inn 1940—41; loftvarnirnar í Moskvu voru
miklu betri en í London og af 100 þýzkum
flugvélum komust vanalega ekki nema
fimm eða tíu inn yfir borgina.
En mesta furðu vöktu kannski hinar
raunverulegu tilfinningar sovézkrar alþýðu:
eins og áður er sagt ríkti nærri því ábyrgð-
arlaus bjartsýni þegar Þjóðverjar voru
stöðvaðir við Smolensk; en þrátt fyrir það
voru menn undrandi á því að „allt þetta“
skyldi yfirleitt geta komið fyrir.
Einhver alvarleg mistök höfðu átt sér
stað, og allir vissu það. Um þetta leyti var
erlendum blaðamönnum ekki leyft að fara
til vígstöðvanna sem sífellt færðust nær
Moskvu. Ég kom ekki til vígstöðvanna fyrr
en um miðjan september; þá var lítill hóp-
ur fréttamanna fluttur í bíl til Vjazma (þar
lentum við í loftárás og komumst nauðulega
lífs af), og þaðan til „Jelnja-fleygsins"
sem tekizt hafði að ná aftur af Þjóðverjum
eftir harða bardaga; þar var ömurlegt um
að litast og stóð ekki steinn yfir steini. Ég
sá í fyrsta skipti brenndar borgir og þorp
Smolenskhéraðsins; ég talaði við margt að-
dáunarvert fólk, karla og konur, í Sovét-
ríkjunum (þrem vikum síðar tóku flest
þeirra þátt í hinum hræðilegu bardögum í
Vjazma, sem Þjóðverjar lokuðu inni; oft
var ég að velta því fyrir mér hversu mörg
þeirra hefðu sloppið lifandi).
Þegar ég kom aftur frá Jelnja til Moskvu
voru tilfinningar mínar næsta ruglingsleg-
ar. Rauði herinn var afskaplega illa birgur
að skriðdrekum. Einna daprastar em end-
urminningar mínar um h'tinn flugvöll ná-
lægt Vjazma, þaðan sem ungir sovétflug-
menn flugu fjórum, fimm, sex sinnum á
dag í ákafiega frumstæðum og hægfleyg-
um orustuflugvélum, til að varpa fáeinum
litlum sprengjum á víglínur Þjóðverja. Sér-
hver árásarferð jafngilti nærri því sjálfs-
morði. Samt brostu og hlógu þessir ungu
flugmenn og sögðust kunna vel þessu æsi-
lega lífi; mér fannst það ótrúlegt; þeir
vissu í rauninni að þeir yrðu ekki á lífi
eftir einn dag eða eina viku.
Og samt var ekki einu sinni um þessai
mundir hægt að missa trúna á endanlegan
sigur, þó að hann virtist mjög langt undan,
og þó að þýzku flugmennimir sem höfðu
verið teknir til fanga og við töluðum við,
væru svo hrokafullir að undrum sætti og
hlægju upp í opið geðið á okkur ef við
minntumst á þann möguleika að Moskva
mundi ekki falla fyrir veturinn. f Vjazma
hittum við Sokolovskí hershöfðingja (sem
nú er marskálkur), og það var mjög upp-
örvar.di að tala við hann, þrátt fyrir dapur-
legt umhverfið. Ég man sérstaklega eftir
þremur atriðum í máli lians:
1) „Stríðið byrjaði hörmulega, en við er-
um nú smámsaman að mala í sundur þýzku
hernaðarvélina; 2) auðvitað reyna Þjóð-
verjar að hefja úrslitasókn, og kannski
fleiri en eina ,úrslitasókn“ gegn Moskvu,
en samt munu þeir ekki ná henni á vald
103