Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Blaðsíða 106

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Blaðsíða 106
Timarit Máls og menningar um a'ð svo líti út sem „landsmenn liafi flestir verið án dansa í eina eða tvær aldir og í sumum héruðum jafnvel lengur." I ritgerð sem Jóni Arnasyni var send um 1860 er Þórdís kona séra Sigurðar á Rafns- eyri, móðir Jóns forseta, borin fyrir lýsingu á Hoffinnsleik og hafði hún verið við þann leik á unglingsárum hjá dönskum katip- manni á Þingeyri í Dýrafirði. Þórdís var fædd árið 1771 eða 1772; þá þegar hafa dansleikir verið að mestu af lagðir eins og fram kemur í skrifum Olaviusar og fleiri um svipao leyti. Næsta kynslóð hefur ekki þekkt dansleiki nema af afspum. Má vera að Jónas Haligrímsson hafi það einnig í huga þegar hann kveður: dauft er í sveit- um, hnipin þjóð í vanda (í Gunnars- hólma), og: Gleymd eru lýðnum landsins fomu kvæði; / leirburðarstagl og holta- þokuvæl / fyllir nú breiða byggð með aum- legt þvaður; / bragðdaufa rímu þylur ves- all maður (í Hulduljóðum). — Og þegar íslenzkir sóknarprestar sitja við það árið 1839 og næstu ár að svara spurningum Ilins íslenzka bókmenntafélags í Kaupmannahöfn um sóknir þeirra, allt frá landslagi sókn- anna til siðferðis sóknarbarna, og röðin kemur að spurningunni um skemmtanir, verður heldur fátt um svör. Margir nefna lestur fornsagna og rímnakveðskap, og einn bætir þá við: „en víða er ekki önnur skemmtun höfð en sú sem hvör finnur við verk sín og iðju.“ Annar svarar blátt á- fram: „sögulestur og vinnu sína.“ — „Skemmtanir — hjálpi mér!“ hrópar einn og bætir við að þær séu fáar, „og þykir hvörki vera föng eða tíma til þeirra ...“ (Sjá Sóknalýsingar, ÍB 19 fol.). Meðal frændþjóðanna eru svo nefnd fornkvæði (folkeviser) langsamlega fyrir- ferðarmesti kveðskapurinn á miðöldum og Færeyingar hafa sem kunnugt er sungið slík kvæði í dansi fram á þennan dag, þó að „engelskur dansur" sé farinn að sækja á síðari árin. Efni þeirra er fjölbreytilegt en oftast um ástir riddara og tiginna meyja og ekki skortir margvísleg ævintýri, trölls- skap og fjölkynngi, víg og blóðugar hefnd- ir. Önnur segja frá fornköppum eða eiga rætur sínar að rekja til sannra atvika. Flestöll íslenzku kvæðin eiga sér erlendan uppruna — yfirleitt danskan að því er virð- ist — og hefur verið snarað mjög lauslega á íslenzku og hafa þá oft flotið með óþýdd orð og ambögulegt orðalag. Jómfrúin situr í Iiœga loft — eða Ása hœgt í brysti hló eða hún er ein eSlu rósa (viðlag), hann til hófa rciS (úr viðh), móSir mild undir hlíSa (úr viðl.) og fornkvæðamálfari til- heyra sagnbeygingarnar grór (f. grær) og stár (f. stendur). Þetta verður allt skiljan- legt ef inenn hafa í huga samsvarandi orð á dönsku. Þó er mjög misjafnlega mikið um slíkt orðafar í kvæðunum og ekki er það einhlítt er dæma skal um uppruna ein- stakra kvæða. I Gunnars kvæði sem er um Gunnar á Hlíðarenda og Hallgerði og verð- ur að ætla alíslenzkt, stendur t. d.: Ljáðu mcr hár þitt góða. / Nú stár mitt líf til voða.1 Það er annað höfuðeinkenni fornkvæð- anna að í þau vantar hljóðstafasetningn (höfuðstafi og stuðla) og er það ólíkt öll- um öðrum íslenzkum kveðskap fyrr og síð- ar (þangað til á þessum síðustu og verstu tímum). Geta má nærri að þetta hefur ekki þótt merkilegur kveðskapur á sínum tíma. En hvenær var hans tími? Fræðimenn hef- ur grcint á um það, en nú má heita orðið samkomulag um að dönsk kvæði hafi verið farin að berast hingað á 13du öld, jafnvel fyrir miðja öldina. Síðara markið er ó- ljósara. Annars konar danskvæði koma brátt til sögunnar, — rímur á 14du öld 1 Reyndar bregður fornkvæðamálfari fyr- ir í óskyldum greinum kveðskapar og jafn- vel í óbundnu máli. 96
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.