Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Blaðsíða 114

Tímarit Máls og menningar
sitt; og 3) Rauði herinn er búinn undir
það að heyja langt stríð, og við höfura nóg
af vetrarklæðnaði sem Þjóðverjar hafa
ekki. Það er afdrifaríkur misreikningur
sem þeir raunu hafa ástæður til að harma.“
Ég hitti Sokolovskí aftur í Berlín 1945
ogégminnti hann é samtal okkar í Vjazma,
og á þá staðhæfingu hans að Rauði herinn
væri byrjaður að „mala í sundur" þýzka
herinn. Ilann brosti ánægjulega, sagðist
muna eftir samtalinu og bætti við: „Já við
höfum malað þá í sundur.“
Þrem vikum eftir þessa stund í Vjazma
hófst fyrsta „úrslitasókn" Þjóðverja gegn
Moskvu, og í desember fögnuðu Sovétmenn
miklum sigri.
Það þurfti nærri því ótrúlegt þolgæði og
eldmóð sovézku verkamannanna að baki
víglínunum, sem margir hverjir bjuggu við
hræðilega örðug lífskjör, til að framkvæma
það „kraftaverk“ sovézka hergagnaiðnaðar-
ins sem gæti gert hina miklu gagnsókn í
nóvember—marz 1942—43 mögulega. Ég
legg á það áherzlu í bók minni að orustan
um Stalíngrad var unnin nærri einvörðungu
með sovézkum útbúnaði, — þó að láns- og
leigukjara vörumar væru mikilsverðar fór
magn þeirra ekki að aukast að ráði fyrr en
síðar.
Og svo var Leníngrad. Kannski gerðum
við okkur ekki ljóst í Moskvu haustið 1941
hvílík afskapleg eldraun beið þeirrar borg-
ar þriggja milljóna íbúa, sem var skorin frá
„meginlandinu" að öðm leyti en því að
stopulli „lífrás“ var haldið við yfir Ladóga-
vatn.
Ég fór ekki til Leníngrad fyrr en 1943,
þegar verstu þrengingamar voru gengnar
um garð, þó að Þjóðverjar væru enn í fjög-
urra kílómetra fjarlægð frá Kírov-verk-
smiðjunum og héldu enn uppi skotárásum
á borgina. Þá voru aðeins um 500,000 eða
600,000 íbúar í Leníngrad (töluverður hluti
íhúanna hafði verið fluttur burt), og borg-
in virtist einkennilega tóm og auð, þó að
hún væri eins falleg og vanalega þrátt fyrir
mörg ör. Og þarna talaði ég við verkamenn
í mörgum verksmiðjum, þar á meðal í
Kírov-verksmiðjunum, og allir töluðu þeir
um ógnir vetrarins 1941—42.
Mörg af þessum samtölum, sem ég birti
mikið úr í bók minni, eru ógleymanleg —
sögur um menn sem dóu við vélar sínar og
neyttu síðustu krafta sinna til að búa til
enn eina sprengju fyrir hermennina á Len-
íngrad-vígstöðvunum; eða um verkamann-
inn gamla sem staulaðist inn til verk-
smiðjustjórans og sagði:
„Ég veit að ég er að deyja; viltu gera
mér þann vinargreiða að láta grafa mig.
Fólkið mitt er of veikburða og hungrað til
að geta gert nokkurn hlut.“
Eða skólinn í Tambov-götu þar sem
drengirnir sögðu mér frá vetrinum 1941—
1942 þegar þeir sátu við lexíur sínar í
kjallaranum; það var 30 stiga frost og þeir
höfðu ekki annað en hrörlegan ofn til að
halda á sér hita. Þann vetur dó helmingur
kennaranna.
Þegar ég kom aftur til Leníngrad í sum-
ar voru fáir „innbomir" Leníngradbúar enn
á lífi. Ég átti þá tal við nokkra í viðbót af
þeim sem lifðu af umsátina. Ég man sér-
staklega eftir rosknum kvenlækni, sem nú
var komin á eftirlaun, og hafði starfað í
slysavarðliði umsátina á enda. Og þegar
umsátin hafði verið brotin á bak aftur var
hún send til sjúkrahúss fyrir utan Lenín-
grad til að.stunda sjúka og særða fanga.
„Sovét-læknar gera til sín strangar sið-
ferðiskröfur,“ sagði hún, „og ég stundaði
starf mitt samvizkusamlega. En guð veit
að ég hafði andstyggð á því. Meðan ég var
að sinna þessum hannsettu Þjóðverjum,
duttu mér alltaf í hug bömin okkar í Len-
íngrad, sem dóu úr hungri, eða voru drepin
af sprengikúlu, eða misstu handlegg eða