Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 35

Loftur á „hinu leiksviðinu“
aðskilnað barns frá móður, barnið leggur niður baráttu sína, upphefur
föðurinn og samsamar sig honum og fær þannig í sárabætur loforðið um
félagslega yfirburði og aðra ást — seinna. Þetta er grunnmynstrið í
kenningum Freuds um tilurð persónuleikans.
Loftur Jóhanns Sigurjónssonar getur hvorki upphafið né samsamað sig
hinum ógnandi föður sem hann sér fyrir hugskotssjónum sínum. I upphafi
leikritsins er hann í lítt meðvitaðri og fálmkenndri uppreisn gegn kúgun
föðurins, uppreisn sem kemur fram í smálygum hans og sambandinu við
Steinunni. Steinunn skynjar betur en hann sjálfur hvar vandinn liggur og
hvað eftir annað reynir hún að fá Loft til að takast á við föðurinn en hann
þverneitar, frestar átökunum eins lengi og hann getur. Þegar hann segir
við Steinunni að metnaður þeirra feðga fari ekki saman, spyr hún:
STEINUNN: (byrstari) Hvað ætlarðu þér sjálfur?
LOFTUR: Eg? — Eg vil standa með alla visku mannanna á þrösk-
uldi leyndardómanna. (21)
Þetta fræga tilsvar, stefnuskrá Lofts, má túlka á marga vegu. Það má lesa
úr því hamslausan metnað og dulda ósk um að sigra föðurinn („alla
þekkingu mannanna") og Loftur heldur áfram og tengir ósk sína ógninni,
hinu óþekkta, myrkrinu, dauðanum („á þröskuldi leyndardómanna“). Sé
þessi setning þýdd á „dólga-freudískan hátt“, þýðir hún einfaldlega: Eg vil
komast í gegnum Odipusstigið og yfirvinna óttann við geldingu, ég vil
verða fullorðinn. En svona einfalt er sambandið á milli vitundar og
dulvitundar ekki.
I ósk sinni afneitar Loftur takmörkunum á milli lífs og dauða (sbr. 31:
„Hefur þú nokkurn tíma óskað þess, að þú þekktir leyndardóma hinna
framliðnu?) Annars staðar afneitar hann mörkunum milli mannsins og
óskar hans (sbr. 18 og 23: „Og í upphafi var óskin. Óskirnar eru sálir
mannanna.") Fyrst og síðast tjáir stefnuskrá Lofts að hann neitar að
horfast í augu við eigin takmörk.
Búlgarski sálgreinandinn Julia Kristeva byggir kenningar sínar á Freud
og Lacan, en hún telur að sjálf barnsins verði til fyrr en þeir telja.13 Eins og
þeir talar hún um hina fyrstu, narkissísku ást ungbarnsins til móðurinnar
þar sem barnið hefur ekki aðra sjálfsvitund en þá sem felst í óljósri
hugmynd um „mömmu-og-mig“ einingu sem felur alla fullnægingu í
sjálfri sér. En barnið fær þá óttalegu vitneskju fyrir 6 mánaða aldur, að til
er „annar“ sem móðirin elskar, þessi „annar“ getur verið hugmyndin um
frumföðurinn, starf móðurinnar eða eitthvað annað sem tekur óskipta ást
hennar frá barninu. Þessi „annar" rýfur þá narkissísku sameiningu sem
barnið hélt að væri allt og afhjúpar hana um leið, það verður ekki aðeins
297