Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
konu, t.d. Islands minni eftir Bjarna Thorarensen og Þjóðlagi eftir Snorra
Hjartarson, og jafnvel sem móður og þá er skáldið (þjóðin) sonur hennar,
t.d. í Sveitinni minni eftir Sigurð Jónsson frá Arnarvatni.
Homans segir að þegar karlskáld kvengeri náttúruna þá sé henni lýst
sem andstæðu skáldsins, náttúran er lofuð vegna þess að hún er það sem
skáldið er ekki.4
Þótt náttúran sé vissulega ekki áhrifalaus felast völd hennar í því sem
hún er en ekki því sem hún gerir. Náttúran er vitundarlaus og vilji konur
yrkja verða þær að hafna hefðbundinni samsömun konu og náttúru.
Ríkjandi bókmenntahefð 19. aldar virðist hafa litið á bókmenntalega
sköpun sem sérgáfu karla, n.k. karllega sköpun.5 Þessi viðhorf koma t.d.
berlega í ljós hjá skáldinu og fræðimanninum Gerard Manley Hopkins
(1844-89) í bréfi frá 1886 en þar segir hann mikilvægasta eiginleika
rithöfundar (og raunar hvaða listamanns sem er þótt hann hafi helst haft
rithöfunda í huga) vera „að geta gert hlutina meistaralega, sem er eins
konar náðargáfa karla, og er eitt af því sem helst greinir þá frá konum“
(„masterly execution, which is a kind of male gift, and especially marks off
men from women“). Og seinna í sama bréfi segir Hopkins: „Agæti
karleðlisins er fólgið í sköpunargáfunni." („The male quality is the
creative gift.“)6 Hvað þessi viðhorf varðar virðist Hopkins vera góður
fulltrúi síns tíma og afhjúpa viðhorf þeirrar menningar sem hann tilheyrði.
Að sjálfsögðu er allt of mikil einföldun að tala um “kvenmynd“
hefðarinnar, eins og aðeins ein gerð kvenna birtist í öllum viðurkenndum
bókmenntum. Hitt má fullyrða að skilgreiningar karlahefðarinnar á kon-
um eru staðlaðar einfaldanir og í grundvallaratriðum falsaðar. Eitt eiga
þær sameiginlegt, nefnilega það, að engin af stöðluðum kvengerðum
hefðarinnar er nothæf sjálfsmynd fyrir skáldkonur. Vilji konur yrkja
verða þær að hafna kvenmyndum hefðarinnar.
Þær Sandra M. Gilbert og Susan Gubar fjalla um kvenmyndir hefðar-
innar í fyrsta kafla bókar sinnar um brjáluðu konuna á háaloftinu, The
Madwoman in the Attic og segja að þær kvenmyndir hefðarinnar, sem
skáldkonur verði einkum að gera sér grein fyrir og hefja sig yfir, séu ýktar
myndir af konunni sem engli annars vegar og skrímsli hins vegar.7
Engilsímyndin á rætur að rekja til Maríu meyjar Biblíunnar. A miðöld-
um var hún fyrirmynd manna um hreinleika, guðleg móðir sem hæfði
kvenhlutverkinu fullkomlega. A 19. öld hafði guðsmóðirin á himnum hins
vegar vikið fyrir veraldlegri engilsmynd, n.k. heimilisengli.8 Samtímamað-
ur Huldu, enska skáldkonan Virginia Woolf, lýsir heimilisenglinum og
viðureign sinni við hann í grein sem að stofni til er frá 1931. Woolf lýsir
englinum þannig:
316