Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Side 111

Hannes Lárusson
Blómstrandi kvendýr
I.
Listin kemur syndandi neðan úr myrkri undirmeðvitundarinnar, uppi við
birtu yfirborðsins er hún veidd í net skynseminnar og skilgreind; óvæntur
fylgifiskur lífsins. Ovæntur, og þess vegna ekki skilgreind nánar. Fylgi-
fiskur, af því að lífið og hann endurspeglast hvort í öðru. En veiðarnar eru
tvísýnar, því engri starfsemi manna er hættara við að vera ruglað saman
við raunveruleikann (lífið) en þeirri sem fram fer undir merkjum listarinn-
ar. Og oft sýnist sú mynd sem hún dregur upp af lífinu trúverðugri en sú
sem verður til þegar lífinu sjálfu er lifað. Um leið og listin leitast við að
afhjúpa ranghugmyndir fólks um stöðu eigin tilveru, opnar hún sýn inn í
völundarhús tálmynda sem snúast um það, hvernig hinn jarðbundni veru-
leiki gæti eða hefði átt að vera.
Strax í hugtakinu „list“ og meðferð þess hefst blekkingarleikurinn, því
hæglega má láta það skírskota til svo margbreytilegra hluta og aðgerða, að
merking þess verði fast að því sú sama og hugtakanna „líf“ eða „tilvera".
Ymsir grípa til listarinnar og gera hana að einskonar skotpalli fyrir
almennar hugleiðingar um „allt og ekkert", „hitt og þetta“ eða „lífið og
tilveruna". Einnig er hægt að þrengja sviðið, taka skýrt afmarkaða þætti
hennar fyrir og freista þess að gera þeim tæmandi skil. En slík afmörkun er
líka eiginleg tálsýn, því listin er, þegar öllu er á botninn hvolft, samslungin
„lífinu“ bæði í framrás sinni, sögulega og í einstökum myndum sínum,
þ.e. einstaklingnum. Listaverk komast ekki hjá því að vera söguleg eða
almenn og jafnframt persónuleg eða einstök, án þess að slík útskýring segi
annað en það að listin sé meira og minna af sama toga og lífið.
Leit að „sönnu“ eðli listarinnar sprettur því upp af enn einni af
blekkingum hennar. Lærðir og leikir hafa engu að síður jafnan verið
viljugir við að setja sig í stellingar til slíkra leita. En svo víð, hál og
mótsagnakennd eða móðurleg er listin, að hún samþykkir misheppnaðar
leitir að sannleikanum í sjálfri sér sem lofsöng um sig eða þá sem eitt
listforma. Þótt eðli listarinnar sé að afhjúpa og um leið blekkja, þá verður
373