Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 118

Tímarit Máls og menningar
má líta á skúlptúr eða þrívíð verk sem annað hvort hluta af (stærri)
„myndfleti“ eða sem myndflöt í sjálfu sér). Uppruni myndmálsins er
margbreytileiki lífsins (menningarinnar) og skilst einungis með skírskotun
til ákveðinna þátta þess. Hver einstaklingur (við gefnar aðstæður) býr yfir
vissum „myndforða“ sem takmarkar möguleika hans á lestri myndmáls.
Mikill myndforði einstaklings þýðir að hann hefur góða myndlestrar-
kunnáttu. Myndforði verður til við einskonar almenna „meðvitund“ um
umhverfið í víðasta samhengi. Að vissu marki má ef til vill tala um
„meðvitaðan“ og „ómeðvitaðan" myndforða, t.d. er ljóst að sumar auglýs-
ingar höfða fremur til ómeðvitaðs myndforða, og stundum virðist „lestur"
fólks á myndlist laða fram meiri myndforða en það vissi meðvitað að það
byggi yfir. Að vísu kemur hér inní einkennileg árátta margra til „óheiðar-
leika“ eða öllu heldur uppblásinnar „varfærni“ í umgengni við „nýja list“.
Og „ný list“ er ekki síst list sem ekki hefur enn öðlast ákveðið notagildi
eða hlutverk í samfélaginu. Ný list er því í raun utangarðs og fólk hikar
(eðlilega) við að opna hug sinn fyrir utangarðsfyrirbærum. Háværastir eru
listvinir jafnan í aðdáun sinni á list sem þegar hefur öðlast þjóðfélagslegt
notagildi. En af hverju er „ný“ list ný nema af því að hún er að einhverju
leyti hreint myndmál sem gefur alla möguleika á að láta skilja sig „milli-
liðalaust", laus við höft hins gefna notagildis. Jafnframt því að bæta nýju
við vísindi myndmálsins kallar ný list fram nýja gerð óheiðarleika hjá
upplifurunum. Því heiðarlegri sem listin er, því meiri „óheiðarleika“ kallar
hún fram. Kannski kemur þetta hlutverk (eða hegðun) listarinnar skýrast
fram þegar umgengni og viðbrögð listamanna gagnvart annarri list eru
skoðuð.
Skilningur á list (og skilningur almennt) er ekki afsprengi sinnuleysis
heldur sprettur hann af vilja. Og að vilja eitthvað er að geta notað eitthvað,
og það að geta notað eitthvað er að hafa vald yfir því (a.m.k. tangarhald).
Venjuleg listnautn er því að nokkru leyti ofbeldi. Byltingarkennd (ný) list
er ekki annað en sú list sem ekki vill láta nota sig (eða er ónothæf) og í því
felst ögrun hennar. En list sem ekki lætur nota sig á neinn veg líður undir
lok. Að læra að tala um hlutinn er upphaf þess að ná tangarhaldi á honum
og að þurfa að læra að tala um hann gefur til kynna að hann leysir úr
læðingi nýjan skilning (eða endurlífgar ,,gamlan“). List sem enginn kann
að tala um er jafn dauð og sú sem allir kunna að tala um. Nú ætti að vera
ljóst hvers vegna listnautninni er líkt við samfarir, og umbun hennar sögð
vera ást samfélagsins. A augnabliki fullnægingarinnar fuðrar allt notagildi
upp; næsta stig þeirra, þ.e.a.s. mislangur undirbúningur næstu fullnæg-
ingar, er hinsvegar ófullnægja full notagildis.
En myndmál er hvorki tungumál (talmál, ritmál) né veruleikinn eins og
380