Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 16

Tímarit Máls og menningar
haugbyggjana, yfirbugaður af angist. Þá verður Ólafur var við skáldið:
„Velkominn skáld, segir konúngur; eða heyrða eg rétt áður, að þú hefðir ort
um mig kvæði?“ Þormóður segir einu sinni enn Ólafi frá því hversu dýrt
það kvæði sé sem hann hefur ort „þeim garpi er bestur er orðinn á Norður-
löndum“ og konungi hans: „Þetta kvæði keypta eg við sælu minni og sól, og
dætrum mínum, túngli og stjörnu; og við fríðleik sjálfs mín og heilsu, hendi
og fæti, hári og tönn“. Konungur biður hann nú að flytja sér gerplu sína
þarna undir hörginum:
Skáldið svarar og nokkuð dræmt: Nú kem eg eigi leingur fyrir mig því
kvæði, segir hann, og stendur upp seinlega, og haltrar á brott við lurk sinn, og
er horfinn bak hörginum.
Þá var túngl geingið undir og felur nóttin dal og hól að Stiklarstöðum, og
svo hinn síðfrjóva hegg. (492/93)
Með þeim orðum lýkur sögunni, harmsögu um mann sem missir trúar
sinnar á hugsjón sem hefur verið leiðarstjarna lífs hans. Lesandann grunar
kannski að höfundi Gerplu hafi með nokkrum hætti fundist hann sjálfur
eiga hlutdeild í örlögum skáldsins. Enda hefur hann löngu seinna sannað
þann grun, í viðtali við Arbeiderbladet í Noregi 14. ágúst 1965. Þar segir
Halldór sem svar við tilvísun til þess að Gerpla sé af mörgum álitin „hans
morsomste bok“: „Det er den mest tragiske bok jeg har skrevet. Jeg har
skrevet den under store lidelser. Parallellene skulle være klare nok. Vi vil
aldri glemme de skalder og helter sem rente i fotefarene til Stalin og Hitler."
Hirðskáldunum í Gerplu er nánast lýst sem harðsvíruðum fölsurum veru-
leikans. Kvæði þeirra gefa alranga glæsimynd af jöfrinum og hetjudáðum
hans. En á svipaðan hátt segir Laxness í Skáldatíma (1963) frá því
hvernig hann sjálfur og margir starfsbræður hans urðu háspenntum vonum
sínum um Sovétríkin að bráð, og tóku þátt í að dreifa ýktum glansmyndum
af ástandinu þar. Einsog Þormóður Kolbrúnarskáld varð hann með tíman-
um fyrir sárum vonbrigðum andspænis veruleikanum. Það er dýrkeypt
persónuleg reynsla höfundarins sem birtist í örlögum Gerpluskáldsins.
Krossbliðið þar sem skilur tvo heima
Bókarheitið Brekkukotsannáll (1957) felur í sér tímahugtak. Og það má
segja að tíminn sé ein höfuðskepnan í þessari sögu, jafnvel í alveg áþreifan-
legri mynd. Strax í fyrsta kaflanum, „Merkilegt kvikindi“, er veggklukka
Brekkukots, smíðuð af „herra James Cowan sem lifði í Edínaborg árið
1750“, mjög í huga Alfgríms litla, föður- og móðurlausa tökudrengsins í
húsinu hans „afa“ og hennar „ömmu“. Honum finnst öll önnur úr „einsog
142