Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 32

Árni Bergmann
Reyfarahöfundurinn
Dostojevskí
Rússar áttu sér, eins og kunnugt er, mikla gullöld í bókmenntum á seinni
hluta 19 aldar, sem vekur furðu manna og aðdáun enn þann dag í dag.
Þrír höfundar skáldsagna náðu þá mikilli frægð og vinsældum, Túrgénev,
Dostojevskí og Tolstoj. Túrgénev náði meðan hann var og hét mestri
útbreiðslu þeirra félaga, hann var metsöluhöfundur síns tíma, enda ljúf og
þægileg lesning á löngum járnbrautarferðum og sönn stássstofuprýði á betri
heimilum.
En misjöfn eru bókanna örlög — þegar fram í sækir verður einmitt
Túrgénev fyrstur til að missa aðdráttaraflið. Tolstoj hefur mun betur staðist
tímans tönn. En það er Dostojevskí sem lifir af mestum þrótti víða um lönd,
eins og sjá má af útgáfugleði, sem og af leiksýningum mörgum og kvik-
myndum sem byggja á verkum hans. Meira að segja hér á Islandi nær hann
sér allt í einu á strik. Islendingar þýddu á liðnum áratugum talsvert eftir
Tolstoj, Önnu Karenínu, Stríð og frið, styttri sögur og meira að segja
bæklinga eftir karlinn um trúmál. En lengi vel var aðeins ein af skáldsögum
Dostojevskís til á íslensku, Glæpur og refsing, sem kom út á þriðja áratug
aldarinnar. Nú bregður nýrra við — fyrir þrem árum kom ný þýðing úr
rússnesku á Glæp og refsingu, fyrra bindi Fávitans kom út í fyrra og
kannski eru Bræðurnir Karamazof á leiðinni einnig.
Nú mætti spyrja: hvers vegna Dostojévskí? Kannski tryggir hann sér
framhaldslíf vegna þess, að hann spyr stærri og áleitnari spurninga en t.d.
Túrgénev og svarar þeim af dramatískari myndarskap? Meðan Túrgénev
veltir vöngum yfir því, hvernig Rússar geti brugðist við menningarleysi og
bændaánauð á fyrri öld, þá spyr Dostojevskí að því í Glæp og refsingu, hvað
gerist þegar ungur maður tekur sér vald yfir lífi og dauða til þess að gera
sjálfan sig mikinn undir sólunni — eða kannski til að geta öðlast frelsi til að
gjöra gott. Hann spyr í Fávitanum að því, hvernig menn bregðast við þegar
Jesús Kristur kemur inn í syndum hlaðinn heim í líki flogaveiks og sárasak-
lauss rússnesks fursta. Það er ekki að litlu lotið.
Víst skiptir þetta miklu máli fyrir langlífi meistarans. En gleymum heldur
158