Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 117

myndríki að minnir á fantasíur Jóhann-
esar sjálfs, en á það ofan eru það marg-
slungnar menningarsögulegar ástæður
sem valda því að þannig maður rísi upp
einmitt á þessum tíma. Að kjarna gáfna
og hæfileika verður seint komist; að-
stæðurnar sem veita þeim brautargengi
eru hinsvegar viðfang sögunnar.
Mótunarskeið listamannsins
Akaflega er það undarlegt í slíkri bók,
að því hugarlífi Kjarvals sem birtist í
verkum hans séu hvergi gerð nein skil.
Það er álíka og skrifa ævisögu Jónasar
Hallgrímssonar og minnast hvergi á
hughverft inntakið í kvæðum hans. I
mótun Kjarvals eru það einkum tvö
tímabil sem krefjast mjög innsærrar
skoðunar. Hið fyrra er ár hans í
London, 1911 — 12, sem Indriði nefnir
„Stormur í sálinni“. Kafli sá fjallar þó
ekki um neinn sálarstorm, heldur er
mestan part lýsing á Lundúnum þess
tíma, klæðnaði kvenna, innbúi húsa og
konu sem heitir miss Macklin og kemur
málinu alls ekkert við. Þar er hvergi ýjað
að áhrifum Einars Jónssonar, sem var þó
sambýlismaður Kjarvals í Lundúnum,
né að áhrifum Turners og pre-rafaelít-
anna, utan það sem tekið er upp í tilvitn-
unum eftir mér og öðrum. Hið síðara er
það merkilega sumar, 1914, þegar konur
á Borgarfirði eystra kalla þennan unga
listamann heim til þess að glíma við
fyrsta verkefnið sem aðrir trúa honum
fyrir. Kafli þessi, sem nefnist „Ástin og
altaristaflan", er ágætur um allar ytri
heimildir, en þungamiðju hans, sem vera
ætti, er hvergi að finna. Það er altaris-
taflan sjálf, sem má kalla lykilinn að
myndhugsun Kjarvals á þeim tíma þegar
hann hefur nám sitt í skólanum við
Kóngsins nýjatorg. Myndhugsunin í
þessu verki er svo frábærlega merkileg —
Umsagnir um bœkur
og forvitnileg —, að hún ætti að leggja
höfundi ærið efni upp í hendurnar. Samt
er hún látin lönd og leið. Eins er um
Italíusumarið, 1920, að þar er ekki vikið
að einni einustu mynd, þótt í þeim sé
sjálft inntakið að finna í þessu æviskeiði
hans.
Markmið einstakra kafla
Eitt þykir mér ákaflega á skorta í þessari
bók, og undarlegt af svo leiknum höf-
undi sem Indriða G. Þorsteinssyni, en
það er, að hann virðist ekki setja sér
markmið með hverjum kafla fyrir sig.
Það er ekki á mínu færi að fara að kenna
heiðurslaunahöfundi Alþingis að skrifa
bækur, en það litið sem ég um það veit,
þá finnst mér að hver kafli, og sérstak-
lega í svo viðamikilli ævisögu, þurfi að
fela í sér ákveðna ætlun: Hvað ætla ég
mér með þessum þætti, hvað ætla ég að
leiða fram og hvaða niðurstöðu ætla ég
mér af því að draga? Slíkan ásetning
virðist mér sárlega skorta. Hver kafli er
aðeins tímaskúffa, og í hana hrúgað til-
vitnunum; leiðarþráður er þar enginn.
Blaðamannastíll
Þrátt fyrir það kunnáttusamlega málfar
Indriða sem ég hef áður minnzt á, þykir
mér vera á allri bókinni nokkur blaða-
mannastíll. Með því á ég við það, að það
sé enginn hiti í stílnum, hann myndar
aldrei þá eftirvæntingu að lesandinn
spyrji sig: Og hvað nú? Jafnvel á þeim
köflum í ævi Kjarvals sem eru bæði
knýjandi og dramatískir, liggur allt niðri
í hlutlausum frásagnarstíl, líkt og blóðið
í efninu snerti höfundinn hvergi. Hér á
ég til dæmis við þann umbrotamikla ára-
tug, 1920—30, tíma veggmálverkanna í
Landsbankanum, tímann þegar eigin-
kona hans yfirgefur hann með börn
þeirra, þegar hann glímir við sín miklu
243