Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 135

minnast á blaðið „Dagsbrún“, hið stór-
merka framtak Ólafs Friðrikssonar.
Hann hóf að gefa það út þegar árið 1915
sem málgagn verkalýðsfélaganna og Al-
þýðusambandsins eftir að það var stofn-
að. Breytingin 1919 var sú að vikublaðið
Dagsbrún hvarf af sviðinu en Alþýðu-
blaðið hóf göngu sína. Ólafur var sem
fyrr ritstjóri og ritstjórnarstefnan sú
sama en laut nú yfirstjórn Alþýðusam-
bandsins sem átti blaðið.
I umfjöllun höfunda um Kommún-
istaflokk Islands eru ýmis atriði sem rétt
er að staldra við og gagnrýna.
„A Alþýðusambandsþingi (og Al-
þýðuflokks) árið 1930 voru báðir
armar orðnir ráðnir í að slíta sam-
starfinu. Kommúnistar báru fram til-
lögu um vantraust á sambandsstjórn-
ina. Hún var felld með atkvæðum 53
fulltrúa gegn 15. Þá gengu kommún-
istar af þinginu og stofnuðu Komm-
únistaflokk Islands 29. nóvember í
málarastofu Hauks Björnssonar list-
málara að Bergstaðastræti 72 í
Reykjavík." (s. 242)
Ekki er allskostar rétt að báðir armar
hafi verið ráðnir í að slíta samstarfinu
alveg. Rétt er að um nokkurt skeið
höfðu ríkt ósættanlegar pólitískar and-
stæður innan Alþýðusambandsins, sem
ljóst var að myndu fyrr eða síðar leiða til
pólitísks klofnings og stofnunar komm-
únistaflokks. Hinsvegar var kommúnist-
um umhugað um að halda Alþýðusam-
bandinu óskiptu sem faglegu verkalýðs-
sambandi. Á það vildu sósíaldemókratar
ekki fallast. Á þinginu var látið líta svo
út sem einhverjar sáttaumleitanir færu
fram milli hinna tveggja stríðandi fylk-
inga sem eldað höfðu grátt silfur saman í
nærfellt áratug. I raun var hér um að
Umsagnir um bakur
ræða yfirvarp því nú átti að láta sverfa til
stáls. Sósíaldemókratar vildu einangra
kommúnista, banna þeim aðgang að
málgögnum flokksins og hefta gagnrýni
þeirra á forystuna. Kommúnistar töldu
hinsvegar útilokað að samkomulag gæti
náðst nema stofnaður yrði pólitískur
flokkur á grundvelli stéttabaráttunnar
og sem stæði fyrir utan Alþjóðasamband
sósíaldemókrata. Jafnframt yrði Al-
þýðusambandið samtök verkafólks án
tillits til hvar í flokki það stæði en ekki
að hálfu pólitískur flokkur eins og það
hafði verið frá stofnun. Smiðshöggið á
þann pólitíska klofning sem fyrir löngu
var orðinn óbrúanlegur, ráku síðan sósí-
aldemókratar með samþykkt 14. grein-
arinnar í lögum sambandsins, en hún
útilokaði kommúnista frá að gegna trún-
aðarstörfum í Alþýðusambandinu. Þar
með var þeim í raun gert ókleift að starfa
í jafnaðarmannafélögum sem áttu aðild
að því. Enginn vafi er á að samþykkt
þessarar umdeildu greinar var fyrst og
fremst stefnt gegn kommúnistum, þótt
hún bitnaði einnig á fólki úr öðrum
flokkum. Vegna þessarar samþykktar
báru kommúnistar fram tillögu um van-
traust á sambandstjórn og gengu af þingi
eftir að þeir höfðu beðið lægri hlut. Af
ívitnaðri klausu mætti hinsvegar ætla að
kommúnistar hafi tekið upp hjá sér, án
neins sérstaks tilefnis nema þess póli-
tíska ágreinings sem lengi hafði gerjast,
að leita eftir vantrausti á sambandsstjórn
og stofna síðan Kommúnistaflokk Is-
lands.
Sagt er að Kommúnistaflokkurinn
hafi verið stofnaður á heimili Hauks
Björnssonar listmálara. Haukur er
þekktur maður úr sögu Kommúnista-
flokksins og Sósíalistaflokksins og var
aldrei listmálari. Oftast fékkst hann við
kaupsýslu. Húsið var hinsvegar í eigu
261