Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 25

Listin að Ijúka sögu
Presturinn hefur áður minnst á Uu við Umba; í því samtali segir meðal
annars:
Séra Jón: Ég vildi að þér ættuð eftir að kynnast þessari konu úngi maður.
Umbi: Til hvers?
Séra Jón: Þér munduð skilja lífið.
Umbi: Lífið? Hvaða líf?
Séra Jón: Hvaða líf, ja það er nú einmitt það! Ég skildi það ekki fyren
brúður mín var horfin ásamt vini mínum. (103/04)
Á því stigi málsins skilur Umbi ekki hvað séra Jón á við, sem er heldur
ekki von. En í lok sögunnar, þegar þau Umbi mætast og talast lengi við ein,
verður hann bergnuminn af þessari furðulegu konu, ástfanginn af þessari
„kvenmynd eilífðarinnar“ (321), þó hún sé helmingi eldri en hann. Erindi
hans og hlutverk er gleymt í svipinn: „Eg stakk kompunni niður hjá mér og
strauk skýrsluna framanúr mér með hendinni einsog rykmý.“ (311)
Að bóka „staðreyndir“ sem hlutlaus áhorfandi utanfrá er ekki einhlítt.
Það líf sem sagt er frá getur allt í einu orðið snar þáttur í reynslu skýrslu-
manns:
Óleysandi skuldbindíng er í því falin að sjá og hafa séð. Skýrslunni hefur
ekki aðeins slegið inn í blóð sjálfs mín heldur er kvikan í lífi mínu runnin í
einn þráð með skýrslunni. Óforvarandis hafði ég verið ekki aðeins sjónarvott-
ur heldur einnig smiðvél ókunnra hluta. Hver mun velta fyrir oss steininum
frá grafarmunnanum, var eitt sinn spurt. Hver mun frelsa oss af skýrslu? (318)
Ætli þetta sé ekki játning Halldórs sjálfs sem skáldsagnahöfundar, og
jafnframt svolítil sneið að strembnum „dókumentarisma“ í bókmenntum
okkar tíma?
Sögunni lýkur á æfintýralegan hátt. „Þú skalt fylgja mér á enda veraldar“,
segir Ua við unga manninn í því hún tekur hann „til sín allan“ (315). Þegar
kvöldar daginn eftir þessa nótt lætur hún hann fara upp í glæsilegan
„imperíal" sinn og leggur af stað. Loks beygir hún út af þjóðbrautinni inn á
troðning í þokunni. Vagninn verður fastur í keldu, og þau halda áfram gang-
andi. Allt í einu standa þau fyrir framan lítið hús með torfþaki, þann stað
sem Ua hefur verið að leita að — Neðratraðarkot? Hún segist eiga heima
hér. Hún ætlar að skreppa inn og vekja pabba sinn og mömmu og spyrja
hvort hún megi hafa hjá sér pilt um nótt. „Eg bý um og tek til í stofunni. Ég
ætla að taka upp eld. Svo skal ég baka þér brauð. Láttu svo lítið að setjast á
kálgarðsvegginn meðan þú bíður vinur.“ (328/29)
Umbi hímir góða stund í rigningunni og fer að hugsa „hvað konan hefði
haft fyrir sér þegar hún hvíslaði að nú værum við að fara á heimsenda. Var
það þessi staður?" (329) Eftir langa bið kallar hann í áttina til hússins:
151