Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 137

fljótt í gleymsku." Þessi stefna er lofs-
verð, en hún gerir jafnframt þá kröfu til
höfundanna að þeir gangi á undan með
góðu fordæmi. Að sjálfsögðu getur eng-
inn ætlast til að kennslubók sé unnin úr
frumheimildum eingöngu, en þar sem
bókin á að kenna notkun frumheimiida
er eðlilegt að ætla að þær séu notaðar
sem mest og til þeirra vísað. Af þessum
sökum þykir undarlegt hvernig höfund-
ar afgreiða byltingarstefnu Kommún-
istaflokksins (s. 242). Þar er tekin upp
klausa úr Verkalýðsblaðinu 21. júní
1932. Raunar er ekki hirt um að leita í
blaðið sjálft til að sjá klausuna í sínu
rétta samhengi, heldur látið nægja að
taka hana tilsniðna úr riti Þórs White-
heads, „Kommúnistahreyfingin á Is-
landi 1921 — 1934“ (s. 65). Látið er að því
liggja að þessi klausa, sem bersýnilega er
hripuð upp í flýti, af ónafngreindum
höfundi, væri stefnumörkun flokksins
allan áratuginn sem hann starfaði. Við
lestur greinaflokksins sem þessi klausa
er tekin úr kemur hins vegar í ljós að
höfundur hennar telur að líklegasta þró-
unin geti orðið svo sem hann lýsir.
Klausan lýsir því eingöngu hugmyndum
þessa ónafngreinda höfundar, en ekki
stefnu Kommúnistaflokks íslands. Til
þess að kenna nemendum að vinna með
frumheimildir hefði verið rétt í þessu
sambandi að vísa til stefnuskrár og sam-
þykkta flokksins. Jafnframt hefði þurft
að brýna fyrir nemendum að reyna að
skoða byltingarstefnuna í ljósi þjóðfé-
lagslegra aðstæðna í veröldinni og hér á
íslandi, s. s. með því að skýra hversu
þröngur stakkur lýðræðinu var skorinn
t. d. með gildandi kjördæmaskipan, sem
gat gert ráðandi flokkum kleift að hafa
meirihluta á Alþingi, enda þótt mikill
meirihluti þjóðarinnar væri þeim and-
vígur.
Umsagnir um bœkur
Sagt er að samþykkt 7. þings Komin-
terns árið 1935 þar sem kommúnista-
flokkar voru hvattir til að samfylkja með
sósíaldemókrötum gegn uppgangi fas-
ista og nasista, hafi gert íslenska komm-
únista samningsfúsa við alþýðuflokks-
menn. (s. 243) Rétt er að 7. þing Kom-
interns hvatti til samfylkingar. En þegar
samfylkingunni — þessu örlagaríka
fyrirbrigði í íslenskri verkalýðssögu er
lýst nægir ekki að einblína á þing Kom-
interns og líta á afstöðu Kommúnista-
flokksins sem blinda hollustu forystunn-
ar sem skipti þá „um plötu á einni
nóttu“, eins og Jón Baldvin Hannibals-
son kemst að orði í merkri grein í Þeir
settu svip á öldina (s. 79). Þeir sem leita
pólitísks „sannleika" sem breyta má eftir
þörfum láta sér slíkar fullyrðingar ef-
laust nægja. Hinsvegar nægir slíkt tæp-
ast þeim sem vilja skoða samfylkingar-
baráttuna í ljósi sögulegrar hlutlægni eða
því sem næst. Samfylkingarbaráttan átti
sér nefnilega mun lengri aðdraganda.
Strax eftir valdatöku nasista í Þýskalandi
í byrjun árs 1933 fóru kommúnistar að
leita eftir hvort mögulegt væri að sam-
fylkja með sósíaldemókrötum gegn
svörtu hættunni. Þessa gætti hér á landi í
málgagni kommúnista, Verkalýðsblað-
inu, þegar vorið 1933 og jókst stig af
stigi. Eftir kosningarnar sumarið 1934
tók samfylkingarkrafa Kommúnista-
flokksins verulegt rúm á síðum mál-
gagnsins og krafan magnaðist enn frekar
eftir samþykkt Kominterns þingsins. En
hún hófst ekki þá og alls ekki eins og
skipt væri „um plötu á einni nóttu“.
Erfitt er að gera sér í hugarlund hvers-
vegna menn hafa svo mjög einblínt á
þing Kominterns 1935 þegar samfylk-
ingarbaráttan hefur komið til tals. Ekki
svo að skilja að samþykktin sem þar var
gerð hafi verið aukaatriði, en samþykkt-
263