Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 123

RITDÓMAR
óútkljáð í upphafi ferðar; samband hans
við unnustu er í upplausn, samviskubit
vegna dauða eiginmanns hennar nagar
hann, en saman hafa þau steypt honum
í glötun og dauða. í honum takast á and-
stæðar kenndir sem ferðinni er ædað að
koma skipulagi á. Þremenningarnir
hyggjast fara um hefðbundnar slóðir
breskra ferðalanga sem sumir voru undir
jafn miklum áhrifum frá eldri ferðlýs-
ingum og frá fólkinu eða landinu sem
þeir reyndu að lýsa með skrifum sínum,
eins og Aho bendir á í fýrrnefndri grein
(sjá 206). Þeir ætla að sjá Geysi gjósa,
ganga á Heklu, skynja til hlítar norrænan
anda sögueyjarinnar og vitja Þingvalla,
svo nokkuð sé nefnt. Ferðin er þannig
öðrum þræði merkt hefð breskra við-
horfa til íslands. Þeir taka land í ömur-
legri Reykjavík, eiga tal við sjálfstæðis-
hetjuna Jón Sigurðsson og þjóðskáldið
Matthías Jochumsson, en hverfa síðan á
vit ævintýra á Suðurlandi þar sem þeir
fara um Njáluslóðir og ganga á bók-
menntafjallið Heklu.
f íslandsförinni er Guðmundur Andri
ekki aðeins að skrifa sig aftur í hina
gömlu og góðu tíma návista og kynfylgju
þar sem hver og einn bar „inni í sér alla
þá sem á undan honum fóru, ætt sína og
meira að segja alla þá drauga sem fýlgdu
ættinni" (191), heldur sameinar hann
tilvistarrannsókn skáldsögunnar og tíð-
indaleysi dagbókarinnar, hæga fram-
vindu, glatað tímaskyn þar sem smáat-
riðin spretta fram hvert af öðru.
Persónuleg leit söguhetjunnar rennur
saman við undrun ferðabókarhöfundar-
ins; hún er ýmist ölvuð af svipsterkri
auðn eða lömuð af beyg, illum grun sem
ekki skýrist til fulls. Óhamin náttúran
lýtur engu nema Guðs boði eða fjandans,
alla ferðina svífur dagbókarritari yfir hyl-
dýpinu sem skilur að líf og dauða, andrá
og eilífð, ljós og myrkur (sjá 59). Galdur
sögunnar felst ekki síst í tímakenndinni,
þar sem dagarnir dansa í takt við tungu-
málið og surgið í pennanum veitir „kyn-
lega fró líkt og þar sé að finna bærilega
rás fyrir dunandi blóð mitt“ (12), eins og
það er orðað snemma í sögunni. Hvert
tímans mark vekur spurn um hver örlög
söguhetjan fær, textinn verður gljúpur
og leyndardómsfullur, varhugaverður
eins og landið sjálft. Eitthvað hefur gerst
síðan Sveinn Pálsson bókfærði effirfar-
andi vitnisburð um lækninn Henry Hol-
land og félaga hans sem komu til lands-
ins árið 1810: „Þeir reistu hér sem
húsgangar, þáðu allt! endurguldu ekkert!
gáfu ekkert! tímdu ekki að ríða! og
spurðu eftir fáu nema brennisteini.“
II
ísland þessarar sögu er draumsýn. Faðir
söguhetjunnar varar hana við ferðinni í
upphafi og segir að til landsins sé „fátt að
sækja nema drauma. Drungalega
drauma, undarlega drauma“ (11):
— Ultima Thule, sagði hann: skáldlegt
land sveipað dul og fornum gátum.
Skrímsli svamla í þokuslungnum
vötnum, í snævikrýndum fjöllum
dvelja risar, huldufólk í hólum, mar-
mennlar á skerjum, í hrauni dvergar.
Það var óháð allri þróun og mennirnir
þar — sagði hann við mig — verða níu
hundruð ára gamlir. Þeir deyja þar og
fæðast aftur á ný. Sömu mennirnir aft-
ur og aftur og aftur. Sömu sögurnar,
sömu örlög. (13)
Reynsla dagbókarritara staðfestir þessa
mynd náttúrudulhyggjunnar af landinu.
Hún leiðir í ljós að uppruni hans er sam-
ofinn óraunveruleika landsins, að for-
saga hans rennur saman við gáskafulla
draugasögu um Bjarnarstaðafjandann
sem félagi föður hans frá Islandi, Jón
gamli, gaf honum og bað að gæta eins og
sjáaldurs auga síns. Örlög hans verða ís-
lensk örlög. Landið tekur undir með leit
söguhetjunnar að sjálfri sér. Undur vitja
ferðalanganna og hverfa um leið, landið
er ýmist sveipað helgiblæ, galdrasvið eða
ömurlegur staður þaðan sem allir hljóta
að vera á förum. Drykkjurútar og fábján-
TMM 1997:1
1 13