Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Side 111

SJÖ LYKLAR AÐ ElNNl SKRÁ
hafi tekist að „lækka kostnað", „auka hagræðingu“ og „gera öll ferli skilvirk-
ari“. Og það þarf ekki stjórnendur til. í dagdraumum venjulegs ökumanns er
einræðisherra við völd sem byggir beinar og breiðar hraðbrautir um allar
trissur og sem hræðist ekki að sprengja í burtu heilu blokkastæðurnar hjálpi
það til við að gera veginn greiðan. Þar er engum ljósum ofaukið, þar er eng-
um bílum ofaukið, þar eru alltaf laus stæði. En kynni slíkt þjóðfélag að nema
staðar þegar það væri einu sinni byrjað að henda burt því sem truflaði? Allir
vita að nútíma iðnframleiðsla kemst í æ meira mæli af án lifandi vinnuafls og
mörg helstu gróðafyrirtæki nú á tímum hala inn gríðarlegar summur með
svimandi lágum kostnaði, en það er kannski merkilegra að það hefur sýnt sig
að þessi þróun á sér engin „náttúrleg" takmörk. Hvað efþjóðfélagið allt færi
að hugsa á álíka nótum? Ef við færðum kostnaðarvitundina út úr fyrirtækj-
unum og gerðum hana aftur heilaga eins og hún var á árdögum nýaldar,
gerðum sparnað og aðhaldssemi aftur að ráðandi gildum og fordæmdum
allt prjál: Hvað þá? Fyrir það fýrsta hefðu þessi gildi enga trúarlega vísun
lengur, enga biblíu, kirkju eða safnaðarstarf sem réttlætti þau sem frum-
spekilega og þar með óvefengjanlega nauðsyn. Þau hefðu engan kristilegan
bassa sem þrátt fyrir drungalegan hljóm hjálpaði þeim samt að slá gamal-
kunna tóna; aðeins eigin innri rökvísi sem eins og önnur rökvísi markaðs-
samfélagsins stefnir sífellt lengra, hærra og hraðar. Við vöknuðum upp í
trúlausu klaustursamfélagi forríkra meinlætamanna sem hefðu ekki neina
siðfræði til að halda aftur af niðurskurðinum. Með sama offorsi og við krefj-
umst nú þess að eignast meira myndum við krefjast þess að hafa minna. Það
væri aldrei nógu lítið af neinu. Ekkert væri nógu einfalt, flestum stofnunum
samfélagsins ofaukið og að síðustu myndum við sjá að okkur væri það líka:
fólk dræpi sig af einskærri fíkn í ofgnóttarlaust samfélag. Það svelti sig af
óviðráðanlegri hvöt til að minnka allt niður í frumstærðir, frumform og
frumgerðir og hætti ekki fýrr en ekkert væri eftir. Hæsta nautnin, nautn sem
aðeins fáeinir ríkisbubbar gætu leyft sér, væri að gera húðina gegnsæja. Þar
næst tækju við beinin, höfuðkúpan og að síðustu iðrin sjálf því bak við hvert
yfirborð er annað smærra, annar veggur til að kíkja í gegnum, annar gluggi
til að opna. Og þegar allt væri að lokum eytt og uppurið, þá væri kannski
loksins hægt að slappa af: Njóta þagnarinnar sem hlýtur þá að liggja eins og
heilnæm mara yfír sviðinni jörð. Heimurinn endaði því ekki með brauki og
bramli heldur snökti eins og T.S. Eliot spáði fyrir margt löngu, lágværu
hvisshljóði líkt og heyrist þegar sjálfvirk glerhurð lokast: Ekkert væri eftir.
Engu væri ofaukið.
TMM 1998:3
www.mm.is
109