Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Side 121

ER HEIMURINN AÐ FARAST?
un hjá Kristjáni að hann sé „að vissu leyti“ að lýsa módernismanum eins og
hann horfi við póstmódernistum.13 Hvað eftir annað gerir hann lýsinguna
að sinni og kryddar hana með íslenzkum dæmum.
Ég hef ekki talað um módernisma einungis til að andmæla firrum um
hann, heldur líka vegna þess að flestir þekkja hann og hafa því forsendurnar
til að átta sig á þeim kjarna málsins að hann er ekkert eitt. Það er bara sæmi-
legt samkomulag um ýmis viðmið á ólíkum sviðum. Pétur í tunglinu er
módernismi í tónlist, Ungfrúrnar í Avignon í málaralist og þar fram eftir
götunum. Og það þarf ekki að vera neitt samband milli viðmiða af ólíkum
sviðum. Það er hægðarleikur að tengja móderníska húsagerðarlist við nú-
tímatækni og jafnvel að skýra hana á tæknilegum forsendum—húsagerðar-
list er nú einu sinni nákomin verkfræði—og stundum kann líka að vera
auðleikið að tengja hana við myndlist því að hún er eins konar myndlist. Og
það kemur ekki á óvart að fremsti húsameistari Bauhausskólans, Walter
Gropius, hafi átt samstarf við listmálara eins og þá Wassily Kandinsky og
Paul Klee og deilt hugmyndaheimi sínum með þeim. Húsameistararnir í
Bauhaus áttu líka margvísleg skipti við heimspekinga Vínarhringsins. Þess
vegna hefur verið reynt að bera saman byggingarlist þeirra og Rökfræðilega
ritgerð um heimspeki eftir Wittgenstein (sem var reyndar sjálfur módernísk-
ur húsameistari um skeið) og Röklega byggingu heimsins eftir Rudolf
Carnap.14 En þótt svona samrakning geti verið skemmtilegur leikur er engin
trygging fyrir að honum megi halda áfram endalaust, þannig að Pétur í
tunglinu, Ungfrúrnar góðu, Odysseifur, Eyðilandið eða Vefarinn mikli verði
tekin sömu tökum.
Þegar fólk hefur áttað sig á að módernismi er ekkert eitt fer það nærri um
að nákvæmlega hið sama muni gilda um póstmódernisma. Einn munurinn
á módernisma og póstmódernisma er svo sá að í póstmódernisma samtím-
ans er lítið sem ekkert samkomulag um viðmið nema kannski í byggingalist.
Þessu fylgir að það má ekki með neinu móti stilla póstmódernisma upp
eins og hann sé eitthvað eitt sem megi draga saman í einhverja grundvallar-
kenningu. Það er alls engin grundvallarkenning í módernismanum, og það-
an af síður í póstmódernismanum.
IV. Nýöld. ogframfarir
Einu lítilræði verð ég að bæta við. í útlendum málum ná orðin ,módern’ og
,módernismi’ ekki bara yfir þann tuttugustu aldar módernisma í andlegu lífi
sem við íslendingar köllum því nafni. Þau ná líka til gervallrar nýaldarinnar í
sögu Evrópu og Ameríku, allt frá endurreisnartímanum til þessa dags og
væntanlega enn um hríð.
TMM 1998:3
www.mm.is
119