Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 33

BERTOLT BRECHT 1898-1998
víðasthvar. Enda er framlag hans yfirleitt talið meðal þess sem markverðast
er á þessari öld á því sviði. Hér er ekki staður til að fjalla ítarlega um þessi verk
hans fremur en önnur, enda eru þau kannski einna helst kunn lesendum
þessarar greinar því meira en tugur leikrita eftir Brecht hefur verið sýndur á
íslandi, sum þeirra í mörgum sviðsetningum. Nokkur hafa auk þess verið
flutt í útvarpi.
Eðlilegt er að skipta leikritum Brechts í þrjá meginflokka. Fyrst koma þá
æskuverkin, allt frá Baal 1918 til Túskildingsóperunnarog Uppgangsoghruns
Mahagonnýborgar sem samin eru skömmu fyrir 1930. Þá kennsluleikirnir
sem hann kallaði svo, flestir samdir á árunum í kringum 1930. Einna þekkt-
astir þeirra eru Úrrœðið og Undantekningin og reglan. Að lokum eru svo leik-
rit frá seinustu Berlínarárunum fyrir útlegð og frá útlegðarárunum. Þeirra á
meðal eru mörg af hans frægustu verkum, svosem Heilög Jóhanna sláturhús-
anna, Ævi Galíleós, Mútter Courage, Góða sálin í Sesúan, Púntila bóndi og
Matti vinnumaður og Krítarhringurinn í Kákasus.
Að mörgu leyti virðast þessir þrír flokkar undarlega ólíkir við fyrstu sýn. í
þeim fyrsta er á ferð ærslafullur borgarasonur og bóhemja, ákveðinn í að
hneyksla borgarana og reita þá til reiði. Málfarið er auðugt og ljóðrænt, lif-
andi og hrjúft. Brecht er á þessum árum anarkisti og einstaklingshyggjumað-
ur í uppreisn gegn borgaralegum gildum og hefðum í Ieikhúsi. „Það er ekki
mikið að gerast í listinni. Ég er hlynntur því að leikhúsunum verði lokað - af
listrænum ástæðum,“ skrifar hann Caspar Neher vini sínum 19 ára gamall
og er skömmu síðar sjálfur með tvö leikrit í smíðum.18 Þó margt í verkunum
ffá þessu fyrsta skeiði sé orðið fjarlægt er annað einsog skrifað fyrir okkar
daga. Svo er til dæmis um óperutextann um paradísarborgina Mahagonný
þar sem menn skemmta sér til ólífis undir kjörorðinu „Lengi lifi gullöldin!“,
þar sem lífið felst í að éta, elskast, stunda hnefaleika og drekka, og þar sem allt
er leyfilegt nema að vera blankur. Mahagonný, sem Brecht skrifar undir lok
þessa tímabils, vísar beint til neysluþjóðfélags okkar daga og er einhver
bragðmesta lýsing sem ég þekki á þeim gildum sem því liggja til grundvallar.
Tónlist Kurts Weill er enn í dag jafn fersk og fyrir 70 árum.
En nokkru áður en Brecht skrifar Mahagonný, nánar tiltekið árið 1926,
verða hvörf á ferli hans þó það komi ekki að fullu fram strax. Hann lendir í
ógöngum með leikrit sem hann er að semja og fer að leita lausna í marxísk-
um þjóðfélagsviðhorfum. Hann verður á næstu árum sannfærður marxisti
og um 1930 er ljóst að hann aðhyllist kommúnisma. Það verður mikil breyt-
ing á bæði stíl og inntaki verka hans; í stað safaríkra persóna og mergjaðs
málfars kemur spartanskur texti kennsluleikjanna. Málfarið er óbrotið, per-
sónurnar manngerðir. Tónlist og kórar eru óaðskiljanlegur hluti þessara
verka, sem voru upphaflega flutt í samvinnu við ,Nýju tónlistarhreyfmguna1
TMM 1998:4
www.mm.is
31