Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Qupperneq 35

BERTOLT BRECHT 1898-1998
þótti sem leikrit Brechts væru grunn og lítt áhugaverð vegna þess að þau
hefðu ekki til að bera þessa vídd, það sem einn Brechtfræðingur kallaði
éducation sentimentale - skólun tilfinninganna - eftir samnefndri bók
Flauberts.20 Auðvitað er ekki nema satt og rétt að leikrit Brechts eru á vissan
hátt einhliða. Slíkt hið sama má reyndar segja um BirtingVoltaires svo dæmi
sé tekið. Brecht telst að verulegu leyti til hinnar satírísku bókmenntahefðar,
til gamanleikjahefðarinnar í leikhúsinu, þó hann rúmist enganveginn allur
innan hennar. Og í þeirri hefð er persónan fyrst og fremst séð utanfrá, einsog
hún horfir við öðrum mönnum. Vissulega er sú aðfinnsla nokkuð algeng að
Brecht hafi dregið upp of einlitar myndir: „ ... jafnvel vinstrisinnaðir leik-
húsgestir fóru að óska þess að einhverntíma sæist á leiksviði hjá Brecht
ódrukkinn múnkur ...,“ skrifar Halldór Kiljan Laxness í minningarorðum
sínum;21 setningin er vísbending um að Halldór hefur verið nýbúinn að sjá
Krítarhringinn í Berlín. Brecht höfðar mikið til skynsemi, um of þykir sum-
um. Að mínum dómi er þó hæpið að halda því ffam að í leikritum hans sé
ekki fjallað um tilfinningar. Uppí hugann koma undireins leikrit einsog
HeilögJóhanna eða Góða sálin. Hitt má til sanns vegar færa að tilfinningarnar
eru gjarna séðar í ljósi vitsmunanna, og einkalegri tjáning á að dómi skálds-
ins fremur heima í ljóði.
Önnur gagnrýni sem vert er að minnast á er að verkin hafi til að bera eigin-
leika sem Eric Bentley kallaði að ,veðja á framtíðina1.22 Með því á hann við að
í mörgum leikritum Brechts sé viss útópískur þáttur, jafnvel ákveðin
framtíðarsýn eða forspá um framtíðina. Þau bendi á lausnir, og jafnvel þegar
niðurstaðan sé sú að engin lausn sé í sjónmáli, einsog í lok Góðu sálarinnar,
geri þau ráð fyrir að til séu lausnir. Því verður vart neitað að slíka útópíska
drætti sé að finna í verkum Brechts. Hvort það rýrir gildi þeirra er önnur saga
og menn meta það eflaust misjafnlega. Yfirleitt er sögusvið verka Brechts
samfélag þar sem ójöfnuður ríkir og margir búa við kúgun, og aðferð hans er
oft að búa til líkan af kapítalismanum: Mahagonný, Chicago, Sesúan - ffekar
en fara í saumana á tilteknum staðbundnum aðstæðum. Hann fjallar um
ýmsa bresti slíks samfélags og vissulega er hneigðin sú að brýnt sé - og unnt
sé - að leysa það af hólmi, en varla er hægt að saka Brecht um það, að mínum
dómi, að hann bjóði ódýrar lausnir. Og ekki verður séð að kapítalískt samfé-
lag sé orðið svo misfellulaust og fullkomið að gagnrýni á það sé óþörf. Öðru
nær.
Leikstjórinn - kenningasmiðurinn
Brecht var alla ævi leikhúsmaður af lífi og sál og vasaðist í flestu sem að leik-
hússtarfi laut: samdi leiktexta og leiksöngva, skrifaði kenningar um leiklist,
TMM 1998:4
www.mm.is
33