Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Page 38

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
leikhús, staður þar sem verið er að sýna atburði, ekki staður þar sem þeir eru
að gerast hér og nú. Þetta kann að virðast alveg augljóst, en það var þó
einmitt metnaður natúralismans að skapa slíka blekkingu. Óhætt er að segja
að hið strang-dramatíska form sé nú sjaldgæft orðið í leikhúsi. Það er að
sjálfsögðu ekki verk Brechts eins heldur margra, meðal annars hafa kvik-
myndir haft mikil áhrif í þá veru.
Eftir hvem er leikritið?
Að undanförnu hefur Bertolt Brecht mátt sæta því að vegið væri harkalegar
að starfsheiðri hans og mannorði öllu en ég þekki dæmi um úr bókmennta-
sögunni. Endurómur af þessari aftökutilraun hefur meiraðsegja borist til
íslands í greinum próf. Arnórs Hannibalssonar í Morgunblaðinu síðastliðinn
vetur, sem við Þorsteinn Gylfason andmæltum.28 Þó ekki sé ætlunin að fara
mjög nákvæmlega útí þessa sálma hér, verður vart hjá því komist að fjalla lít-
illega um þá aðför sem hinn svissnesk-ensk-bandaríski höfundur John Fuegi
hóf með bók sinni Brecht og kompaní 1994.29 Hóf, segi ég, því með bókinni
hefst vissulega nýr áfangi, þó reyndar sé alllöng hefð fyrir því að hræða börn-
in á Brecht og gera hann að Grýlu. Ég leiði hjá mér flest það sem skrautlegast
er hjá Fuegi, svosem samlíkingu Brechts við þá Hitler og Stalín, eða ásökun-
ina um að hann hafi verið beinlínis valdur að dauða Margrétar Steffin úr
berklum og því - óbeint - að Rut Berlau brann inni átján árum eft ir lát hans,
en mun einskorða mig við tvö eða þrjú atriði.
Það var á allra vitorði sem umgengust Brecht og sömuleiðis allra sem síðar
kynntu sér ævi hans, að hann var mikið uppá kvenhöndina og sóttist mjög
eftir félagsskap kvenna. 26 ára gamall hafði hann átt þrjú börn með þremur
konum og var giftur þeirri í miðið. Eftir að þau skildu kvæntist hann svo
nokkru síðar þriðju barnsmóðurinni, Helenu Weigel leikkonu. Alla ævi átti
hann þó vingott við fleiri konur en eiginkonuna.
Fuegi gerir mikið úr ,siðleysi‘ Brechts í kvennamálum og reynir að telja
mönnum trú um að hann hafi sífellt verið að blekkja konurnar á vbd og
draga þær á tálar. Sannleikurinn er þó auðvitað sá að engum þeirra duldist
afstaða hans til hjónabands og ásta. Og að halda því fram að þær hafi talið að
þær gætu ,átt‘ hann einar er að væna þær um meiri grunnhyggni en góðu
hófi gegnir. Helena Weigel giftist honum í Berlín 1929 rétt áður en hún ól
síðara barn þeirra, bjó með honum alla útlegðina og seinni Berlínarárin og
lifði hann. Hún vissi áreiðanlega að hverju hún gekk. Hún var nokkrum
sinnum að því komin að skilja við hann, en hélt hann út. Dóttir Weigel, Barb-
ara Brecht leikkona, hefur eftir henni: „Hann pabbi þinn var mjög trygg-
lyndur maður. Því miður var hann trúr of mörgum.“80 Og þegar Brecht var
36
www.mm.is
TMM 1998:4