Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Side 52

PORSTEINN ÞORSTEINSSON
ildarmyndina Die Mit-Arbeiterin sem gerð var um Hauptmann 1972: „Ég get bara sagt
ykkur að við hlógum endalaust, jafnvel þegar hvað mest var að gera. Og spjölluðum um
heima og geima. [...] Og það kom eiginlega aldrei niður á vinnunni."
37 Bertolt Brecht: Die heilige Johanna der Schlachthöfe. Biihnenfassung, Fragmente, Varian-
ten. Kritisch ediert von Gisela E. Bahr. es 427. Frankfurt a.M. (Suhrkamp Verlag) 1971 ,bls.
211-216.
38 Sjá GBFA 13, bls. 528.
39 Svör Brechts má lesa í Schriften zum Theater II, bls. 260-262.
40 I viðtali við Jakob Benediktsson í ísl. sjónvarpinu; sýnt var úr því í 1. Laxnessþætti Hall-
dórs Guðmundssonar í febrúar sl.
41 Sjá td. Brecht-Jahrbuch 1974, bls. 156, umsögn Martins Esslin um fyrstu bók Fuegis, The
Essential Brecht.
42 Stéphane Courtois ofl.: Le livre noirdu communisme. Crimes, terreur, répression. Paris (Ro-
bert Laffont) 1997.
43 Sjá Milan Kundera: Les Testaments trahis. collection folio 2703. Paris (Gallimard) 1995,
bls. 241-87. Greinin er þar lítið eitt breytt ffá þeirri gerð sem Friðrik Rafnsson þýddi
(„Vegir í þoku“) og birtist í Bjarti ogfrú Emilíu nr. 10, 1/1993, bls. 102-127.
44 Sama rit, bls. 287.
45 Sama rit, bls. 280.
46 Sjá Bertolt Brecht: ArbeitsjournalI. Frankfurt a.M. (Suhrkamp Verlag) 1973, bls. 143, dag-
bókarfærslu 5.8.1940; aðra slíka höfunda telur hann vera td. Hasek, Silone og O’Casey.
47 Helstu fulltrúar klíkunnar voru útlagar í Moskvu, einkum þeir Georg Lukács, Alfred
Kurella og Fritz Erpenbeck. Tveir þeir síðustu urðu svo áfram meðal helstu andstæðinga
hans í Austur-Berlín.
48 Um þetta má lesa hjá Werner Hecht: Brecht Chronik 1898-1956, sjá td. bls. 963.
49 Kvæðið heitir „Ansprache des Bauern an seinen Ochsen“ og er í Svendborger Gedichte. Um
samræður þeirra Brechts og Benjamins um kvæðið má lesa hjá Walter Benjamin: Versuche
iiberBrecht. es 172. Frankfúrt a.M. (Suhrkamp Verlag) 1966, bls. 131-132.
50 Bertolt Brecht: Gesammelte Werke. Supplementband IV. Gedichte aus dem Nachlafi 2.
Frankfurt a.M. (Suhrkamp Verlag) 1982.
51 Sjá Peter Hallberg: Hús skáldsins II. Helgi J. Halldórsson íslenzkaði. Reykjavík (Mál og
menning) 1971, bls. 162 og 227.
52 Halldór í samtali við greinarhöfúnd 8. jan. 1975.
53 Bréf til Fredriks Martner (sem nefndi sig Crassus) í janúarbyrjun 1940.
54 Viðtalið tók Thor Vilhjálmsson og sýnt var úr því í 2. Laxnessþætti Halldórs Guðmunds-
sonar í febrúar sl.
55 ArbeitsjournalU, bls. 1020.
56 Bréf frá 4.2.1956.
57 Gjörníngabók, bls. 71-74.
58 Þetta er heiti á kvæði eftir Brecht frá því um 1930. Svar hans er á þá leið að verk endist svo
lengi sem fengist er við þau. „Því meðan þau baka fyrirhöfn / ganga þau ekki úr sér.“
59 Tilvitnunin í Brecht er sótt í „Til hinna óbornu“, sjá Kvœði og söngva 1917-56, bls. 67.
Ræðu Frisch, „Der Autor und das Theater", má finna í greinasafni hans Öffentlichkeit als
Partner. es 209. Frankfúrt a.M. (Suhrkamp Verlag) 1976, bls. 73.
60 Súddeutsche Zeitung, 7./8.2.1998, bls. IV.
61 Werner Hecht (útg.): Brecht im Gesprách. Diskussionen und Dialoge. Berlin (Henschel-
verlag) 1977, bls. 186.
50
www.mm.is
TMM 1998:4