Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Side 75

AÐ TJALDABAKl í WNÓ VETURINN 1934-35
Aðalvandinn var þó sá, að Leikfélag Reykjavíkur hafði ekki á að skipa leik-
flokki sem gat með nokkru móti valdið slíkum verkefnum. Sá vandi hvarf
ekki á fáeinum árum, allra síst í leikhúsi sem var jafn sundurþykkt sjálfu sér
og Leikfélagið á þessum tíma. í doktorsritgerð minni, Geniet och vagvisaren,
sem fjallar um listferil Stefaníu Guðmundsdóttur og starf L.R. fyrstu áratugi
aldarinnar, sýni ég fram á, að liðsoddar hinnar fyrstu leikarakynslóðar héldu
sig að öðru jöfnu innan mjög ákveðinna marka í persónusköpuninni.58
Hópurinn, sem starfið hvíldi að mestu leyti á, var lítill og leikhúsið varð ætíð
að nota viðvaninga eða mjög reynslu- og getulítið fólk til uppfyllingar og
stundum einnig í stærri hlutverk. Því er ljóst, að um heildstæðar sýningar
samkvæmt nútímakröfum gat ekki orðið að ræða, alls ekki á fjölmennum
verkum og varla á fámennari heldur.
Aðstæður voru allar með þeim hætti, að óhugsandi var, að nokkur leikari
næði að rækta með sér fjölhæfni skólaðs nútímaleikara. Allt var undir því
komið að finna verkefni sem hentuðu leikendum sem týpum. Að þessu leyti
var L.R. eins og hvert annað amatörleikhús. En það táknar ekki, að hinir
bestu hafi ekki unnið af alvöru og einlægni. Ekkert er því til fyrirstöðu, að
amatörar geti náð að skapa ágæta list á sviðinu, sé leikstjórn markviss og
hlutverk hentug leikendum. Þetta gildir um amatörsýningar á öllum stöðum
og tímum, og engin ástæða til að halda, að flokkur L.R. hafi verið undantekn-
ing frá þeirri reglu.
Hitt er svo annað mál, að leikararnir sjálfir þekktu ekki ætíð jafn vel sinn
vitjunartíma. Vitaskuld bitnaði hirðuleysið, sem skapraunaði hinum danska
gestaleikstjóra, að ekki sé minnst á plágu drykkjuskaparins, á listinni sjálfri.
Menn kunna að hafa sýnt stórhug með bjástri sínu við Shakespeare, Pirand-
ello og önnur heimsnöfn, en þeir gættu þess ekki, að slík umbylting kallaði
bæði á þroskaðan leikflokk og þróaða sviðsetningarvinnu. Þeir reistu sér
hurðarás um öxl og slíkt hefur aldrei kunnað góðri lukku að stýra í listinni.
Það er varla fráleitt að hugsa sér, að ofmetnaðurinn hafi verið ein af kveikjum
þess ófriðar, sem ríkti innan leikhússins þessi ár og lesendur hafa fengið
nokkurn smekk af hér á undan - en það efni á þó íslensk leiklistarfræði eftir
að skoða betur.
f riti sínu íslensk leiklist heldur Sveinn Einarsson því fram, að „leik-/isf í
nútíma skilningi“ hafi orðið til á íslandi á árunum frá 1890 til 1920.59 Undir
þá kenningu get ég ekki tekið nema með miklum fyrirvörum. Leiklistin er
svo erfið listgrein, gerir slíkar kröfur til iðkenda sinna, að mér virðist örvænt,
að fáeinir áhugamenn hafi náð svo langt sem Sveinn hyggur á örfáum árum.
Sú áferðarfagra mynd, sem hann dregur upp af helstu fulltrúum hinnar
fyrstu leikarakynslóðar í seinna bindinu af íslenskri leiklist, er því að mínum
dómi heldur ótrúverðug. Um yfirburði Stefaníu Guðmundsdóttur verður
TMM 1998:4
www.mm.is
73