Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 103

LANDIÐ OPNAR HUG OG HJARTA
hefur umturnast meðan það svaf, allt er breytt. Þegar fólkið vaknar fæðist
það til landsins og finnur til samkenndar með jörðinni sem sýnist ennþá
hrein í ferskum morgninum en í loftinu býr eitthvað óhreint sem minnir sí-
fellt á „hve vafinn er þungur“.
Sé ljóðið túlkað á þennan hátt virðist fátt benda til annars en hér sé á ferð
samfélagsljóð, ef ekki ádeiluljóð, þarsem deilt er á sinnuleysi mannsins um
afdrif og hag meðbræðranna. Ekki er deilt á ákveðna atburði í samtímanum
eða neina sögulega viðburði yfirleitt. Súrrealískt yfirbragð ljóðsins leiðir
hugann að bókunum Fljúgandi næturlest og Malbikuðum hjörtum. Ljóðstíll-
inn er víðsfjarri kröfum áttunda áratugarins um raunsæislegar lýsingar og
þetta ljóð er einmitt ágætt dæmi um hvernig „samfélagsleg“ ljóð birtast hjá
Jóhanni. Þótt krafan um raunsæi væri ágeng í bókmenntum allan þennan
áratug, náði skáldskapur sem vísar eingöngu til ytri aðstæðna aldrei að festa
rætur í ljóðum Jóhanns. Ljóð af þessu tæi eru þar af leiðandi fátíð í bókum
hans.
Því mætti raunar halda fram að þetta ljóð sýndi aðra hlið á skáldinu: hér er
sálarlífskafarinn um stund stiginn til hliðar fýrir samfélagsrýninum.
Skáldið hefur ekki einskorðað sig við eina gerð skáldskapar, úr ljóðum
þess má iðulega lesa sitthvað um manninn, kenndir hans og hugsanir.
Jóhann er ekki samfélagslegur höfundur nema að einu leyti: nefni hann
ytri skilyrði segir hann um leið eitthvað um innri aðstæður mannsins. í
ákveðnum skilningi fara ljóðin þannig fram á tveimur plönum: því mann-
lega og hinu hlutgerða.
Ljóð sem snerta tilfinningar mannanna og stöðu þeirra í hvunndeginum
fara yfir öllu víðara svið en mögulegt væri að ferðast um í ljóði sem beint er
gegn tilteknu „vandamáli" eða fjallar um afmarkað efni.
4. Skýin eru rifnar slœður
í ljóðinu „Landslagi" (1965) er samband manns og náttúru afar náið, etv. svo
náið að tala megi um samruna. Mælandi ljóðsins skynjar landslagið sem
hluta af örlögum sínum: náttúran er fyrst og fremst hið innra með honum.
Samband manns og náttúru verkar á báða bóga, ytra landslag er aflvaki hinu
innra og gagnkvæmt.
I
Landslag er huga mínum örvun
og fróun. Ég ferðast um tvo heima
tvær veraldir úr mínu eigin blóði
[---]
Og spor mín í sverði landsins
TMM 1998:4
www.mm.is
101