Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 119

LEIÐINLEGT ER MYRKRIÐ
berum orðum en að það svið húmanískra fræða sem póstmódernisminn
hafi „einna helst látið ósnortið“ sé hefðbundin bresk-bandarísk heimspeki
(KK-1,1)
4. Framfarir
Gunnar Páll hefur rekist á að stundum merki „póstmódernismi“ lítið annað
en uppreisn gegn framfaratrú. Þar sem ekki hvarflar „lengur að nokkrum
manni að siðferði mannkyns kunni að verða skárra eftir hundrað ár en það
er nú“ og „mesti heimspekingur Norðurlanda“, Georg Henrik von Wright,
hefur auk þess tekið undir þá kenningu sem Stephan G. hafhaði svo effir-
minnilega, að „framfaraskíman sé skröksaga ein“, vill Gunnar Páll álykta að
hér sé lifandi komin enn ein af hinum skynsamlegu hugmyndum póst-
módernismans (GPÁ, 120-21). Ekki er að sjá að hann óttist neitt að koma
upp um sig með því að blása á vonarneistann um að siðferðið og menningin
aukist smám saman „út á við“ og lengi leið sína „sem langdegis sólskinið
jafnt“; mátti þó vita að fáir gætu trúað því að Þorsteinn Gylfason hefði
gruggað svo lækinn ffá því að hann gerði framfaratrú Þorsteins Erlingssonar
að lokaorðum bestu ritgerðar um stjórnmálaheimspeki á íslensku:32
Ég trúi því, sannleiki, að sigurinn þinn
að síðustu vegina jafni;
og þér vinn ég, konúngur, það sem ég vinn,
og því stíg ég hiklaus og vonglaður inn
í frelsandi framtíðar nafni.
Ekki skal hér kastað rýrð á Finnann von Wright og frægð hans. Ég var sjálfur
svo lánsamur að hitta von Wright fyrir nokkrum árum, þá þegar nokkuð elli-
móðan, og geta tjáð honum hræsnislaust að hann hefði skrifað eina þá bók
sem mest áhrif hefði haft á heimspekileg viðhorf mín: bókina um fjölbrigði
gæðanna.33 Ég vissi og af elliverkum von Wrights til varnar svartsýni og að
þau hefðu verið nokkuð umrædd í Finnlandi og Svíþjóð, en ekki að þau væru
sá endanlegi dauðadómur yfir allri framfaratrú sem Gunnar Páll vill vera
láta.
Svartsýni von Wrights gengur út á að hafna því sem hann kallar í einu orð-
inu „stórhugmynd" upplýsingaraldar um framfarir og í hinu „framfaragoð-
sögnina". Samkvæmt henni séu framfarir tímanlegt, línulaga ferli sem sífellt
stefni upp á við; en þessi hugmynd sé í senn framandi hugsunarhætti forn-
aldarspekinga og allsendis ókristin. Von Wright neitar því að vísu ekki að
þekking hafi aukist og tækni verið hrundið áleiðis á ýmsum sviðum, en slíkt
TMM 1998:4
www.mm.is
1 17