Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 5

5
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Kennslugreinar Arnþórs við líf-
fræðiskor voru dýrafræði hrygg-
dýra og hryggleysingja og svo sér-
svið hans, fuglafræði. Fyrir tíma
skjávarpanna nýttust teiknihæfileik-
ar Arnþórs vel í kennslunni því
hann teiknaði gjarnan fuglana beint
á töfluna. Nemendur í fuglafræði-
námskeiðinu fóru í vorleiðangra til
að skoða og rannsaka fugla, fyrst
í Breiðafjarðareyjar en lengst af á
Látrabjarg. Þar lét Arnþór nemend-
urna taka vaktir við að telja sjófugla
sem ýmist komu að bjarginu eða
héldu út á sjó í ætisleit.
Arnþór laðaði fljótlega til sín hóp
áhugasamra fuglaskoðara og upp-
rennandi dýrafræðinga. Þegar kom
að framhaldsnámi lögðu enda marg-
ir úr þessum hópi fyrir sig dýrafræði.
Nefna má Gísla Má Gíslason, Árna
Einarsson, Hrefnu Sigurjónsdóttur,
Sigurð Snorrason, Erlend Jónsson,
Kristján Lilliendahl, Tómas Grétar
Gunnarsson, Jón Einar Jónsson, Jón
Baldur Sigurðsson, Guðmund Víði
Helgason, Helga Guðmundsson og
Árna Heimi Jónsson.
Það er alltaf gott að leita til
Arnþórs, hann er ráðhollur og dóm-
greind hans óbrigðul. Arnþór minnir
raunar dálítið á fugl – það má minn-
ast þess þegar Magnús Magnússon
kvikmyndagerðarmaður frumsýndi
fyrstu Mývatnsmynd sína þar sem
Arnþór sást reka álftir í girðingu
og lítil dóttir Ólafs Karls Nielsens
spurði upp úr eins manns hljóði: Af
hverju er maðurinn að herma eftir
fuglunum? En ef Arnþór væri fugl
væri hann líklega örn – sá fugl sem
svífur hátt og sér hið stóra samhengi
hlutanna fyrir neðan sig. Árið 1971
hóf Arnþór rannsóknir á vistfræði
Þjórsárvera, en um þær mundir
stóð til að sökkva þeim undir virkj-
unarlón. Stýrði hann hópi rannsókn-
armanna sem vann þar til ársins
1976. Í Þjórsárverum fengu margir
líffræðinemar þjálfun í rannsókn-
arvinnubrögðum, m.a. Gísli Már
Gíslason, Sigurður S. Snorrason,
Árni Einarsson og Erling Ólafs-
son. Arnþór er mikill áhugamaður
um grös og gróður og þekkir allar
plöntur. Hann stuðlaði að rannsókn-
um á plöntuvistfræði Þjórsárvera er
hann fékk til liðs við sig Þóru Ellen
Þórhallsdóttur plöntuvistfræðing.
Arnþór átti ásamt Agnari Ingólfs-
syni einnig stóran þátt í rannsókn-
um á fjörum og grunnsævi en þær
þóttu nauðsynlegar vegna mats á
áhrifum vegagerðar í fjarðarbotnum
og vegna mats á mengun í Skerja-
firði og Hvalfirði.
Ýmis trúnaðarstörf hlóðust fljót-
lega á Arnþór. Hann var m.a. skorar-
formaður líffræðiskorar (1978–1980),
deildarforseti raunvísindadeildar
(1987–1989) og formaður rannsókna-
námsnefndar deildarinnar. Arnþór
var formaður Hins íslenska nátt-
úrufræðifélags á árunum 1972–1976
og var gerður að heiðursfélaga árið
1998.
Það er umhugsunarvert hve oft
það verður hlutskipti náttúrufræð-
inga að standa í fylkingarbrjósti
þeirra sem vinna að náttúruvernd.
Landskunnur stjórnmálafræðing-
ur hélt því eitt sinn fram að þetta
tvennt fylgdist að af þeirri einföldu
ástæðu að náttúrufræðingar væru í
fagi sínu vegna þess að þeir væru
náttúruunnendur. Má það rétt vera,
en aðeins að vissu marki. Sönnu nær
er að margir náttúrufræðingar hafa
næma tilfinningu fyrir hinu sér-
stæða í náttúrunnar ríki og þeim
viðkvæmu ferlum sem búa að baki.
Arnþór er einn af þessum náttúru-
fræðingum. Óbilandi áhugi hans á
hinni lifandi náttúru, einkum fugl-
um og búsvæðum þeirra, leiddi
hann fljótt í framvarðasveit þeirra
sem fundu sig knúna til að bregðast
við vaxandi ánauð á náttúruperl-
um landsins. Með fræðslu má slá á
mesta óvitaskapinn og jafnvel afla
sér liðsauka, en gegn græðginni
eru stundum fá vopn önnur en að
láta hart mæta hörðu. Arnþór hefur
farið bil beggja, og með framsýni og
þekkingu tryggði hann, innan vé-
banda Náttúruverndarráðs, vernd-
un margra viðkvæmra svæða með-
an engin áform voru uppi um annað
en hefðbundna nýtingu þeirra.
Arnþór sat í Náttúruverndarráði
langa hríð og var formaður þess í sex
ár, 1990–1996. Á þeim tíma var tek-
ist á um framtíð mikilvægra svæða
á borð við Þjórsárver, Mývatn og
Laxá, svo dæmi séu nefnd. Þar var
Arnþór lykilmaður vegna yfirgrips-
mikillar þekkingar sinnar. Náttúru-
verndarráð var lagt niður stuttu eftir
að Arnþór lét af formennsku en um
það leyti voru náttúruverndarsjónar-
mið orðin álþyrstum stjórnvöldum
þyrnir í augum.
Arnþór sneri sér aftur að rann-
sóknum á fuglalífi Mývatns 1975
og þróuðust þær brátt í rannsóknir
á flestum stofnum vatnaskordýra
og andastofna, ásamt reglubundn-
um mælingum á ýmsum umhverf-
isbreytum. Aftur koma sömu sam-
starfsmenn við sögu og höfðu verið
með honum í fjörurannsóknum og
Þjórsárverum, Gísli Már Gíslason,
1. mynd. Arnþór að safna burstaormum á
leirunum í Grundarfirði í september 1972.
Ljósm.: Gísli Már Gíslason
2. mynd. Arnþór hugsi yfir kaffibolla í Þjórs-
árverum 1972. Ljósm.: Gísli Már Gíslason.
3. mynd. Arnþór ásamt samstarfsmönnum
haustið 1972. Á myndinni með Arnþóri eru
Sigurður Snorrason, Jóhann Pálsson og
Erling Ólafsson. Ljósm.: Gísli Már Gíslason.
79 1-4#loka.indd 5 4/14/10 8:47:14 PM