Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 31

31
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Stofnun Samtaka um
náttúruvernd á
Norðurlandi (SUNN)
Síðustu helgi júnímánaðar 1969 boð-
aði Náttúrugripasafnið á Akureyri
til tveggja daga ráðstefnu um nátt-
úruvernd á Laugum í Reykjadal með
því markmiði að stofna til formlegra
náttúruverndarsamtaka. Sérstök til-
viljun réð því að hún varð fjölsótt.
Svo var mál með vexti að sama dag
og ráðstefnan hófst boðaði stjórn
Laxárvirkjunar til kynningarfund-
ar á Breiðumýri – sem er steinsnar
frá Laugum – þar sem í fyrsta sinn
var skýrt opinberlega frá fyrirætl-
unum hennar um ‚Gljúfurversvirkj-
un‘ Laxár við Brúar í Aðaldal, með
tilheyrandi stíflugerð og stóru miðl-
unarlóni í Laxárdal. Hófst sá fundur
kl. 10 árdegis og fjölmenntu bændur
úr nágrenninu á hann. Var þar heitt í
kolunum, sem vænta mátti, og langt
frá því að allir hefðu talað út þegar
fundi var slitið um miðjan dag. Fór
þá margt fundarmanna beint á ráð-
stefnuna og héldu umræður um
þetta efni þar áfram langt fram á
kvöld, þó að það væri raunar ekki
á dagskránni enda ekki komið í
hámæli á þessum tíma.
Laugaráðstefnan samþykkti
einróma að stofna til formlegs fé-
lagsskapar, sem hlaut nafnið Sam-
tök um náttúruvernd á Norðurlandi
(SUNN). Kosin var þriggja manna
bráðabirgðastjórn, skipuð Hirti E.
Þórarinssyni bónda á Tjörn í Svarf-
aðardal, Jóhanni Skaptasyni sýslu-
manni á Húsavík og greinarhöfundi,
sem falið var að semja lagafrumvarp,
undirbúa stofnfund á næsta ári og
efna til kynningarfundar í vestur-
hluta fjórðungsins. Sá fundur var
haldinn í Húnaveri 30. ágúst.
Á Laugaráðstefnunni var sam-
þykkt krafa um frestun framkvæmda
við Gljúfurversvirkjun Laxár „þar
til fyrir liggur nákvæm rannsókn
á gróðri og dýralífi þessara vatna-
sviða og hver áhrif slík röskun
sem þar er fyrirhuguð hafi á lífríki
þeirra“. Til að fylgja henni eftir sendi
stjórn samtakanna frá sér ýtarlega
greinargerð um Laxármálið í október
1969. Þar er því slegið föstu „að
Laxá í Þingeyjarsýslu sé með allra
mestu gersemum íslenzkrar náttúru.
Það væri því óbætanlegt glapræði
ef henni, eða næsta umhverfi henn-
ar, yrði spillt á einhvern hátt. Sama
gildir og að sjálfsögðu um Mývatn
og umhverfi þess.“ Bent er á hið
mikla og margvíslega gildi árinnar
og þá áhættu sem tekin yrði með
stórri virkjun og tilheyrandi miðl-
unarlóni í Laxárdal og kröfur um líf-
fræðirannsóknir ítrekaðar. Ályktanir
SUNN voru stefnumarkandi fyrir
framhald málsins. Hinir raunveru-
legu baráttumenn voru þó bænd-
ur á bökkum Laxár og Mývatns,
undir skeleggri forystu Hermóðs
Guðmundssonar í Árnesi, og fyr-
ir einarðan atbeina þeirra vannst
að lokum sigur í þessu máli árið
1973. Á hinn bóginn fengu samtök-
in þarna starfsreynslu og stóðust
sitt fyrsta próf. (Um Laxármálið er
ýtarlega fjallað í bók Sigurðar Giz-
urarsonar: Laxárdeilan,10 en hann var
lögmaður landeigenda í málinu.)
Ávarp í tilefni af Evrópska nátt-
úruverndarárinu 1970 var samið
af stjórn SUNN í byrjun árs, birt í
blöðum og sérprentað.11 Það var
eins konar stefnuskrá fyrir samtökin.
Þar segir m.a. í 1. grein:
Náttúruvernd miðar fyrst og fremst
að varðveislu hinna lífrænu auð-
linda náttúrunnar og skynsamlegri
og hóflegri nýtingu þeirra. […]
Náttúruvernd er mótfallin rányrkju
í hvaða mynd sem hún birtist og vill
leitast við að endurskapa þau verð-
mæti sem farið hafa forgörðum
vegna óhyggilegrar notkunar. Til-
vera lífsins á jörðinni er undir því
komin að þetta heppnist.
Endanlegur stofnfundur samtak-
anna var haldinn í Menntaskól-
anum á Akureyri 20.–21. júní 1970.
Þar voru samþykkt lög og kosin
ný stjórn. Hana skipuðu Haukur
Hafstað, Vík, Skagafirði, Hjörtur
E. Þórarinsson, Sigurður Jónsson,
Ystafelli og undirritaður sem var
formaður. Þessi stjórn sat óbreytt til
1976, er Haukur gekk úr henni og
Bjarni E. Guðleifsson, Möðruvöllum,
kom í hans stað. Á fundinum var
einnig kosið í fulltrúaráð samtak-
anna, sem skipað var þremur fulltrú-
um úr hverju hinna sex norðlensku
héraða eða sýslna. Aðalfund skyldi
halda annað hvert ár en hitt árið
fulltrúafund. Fulltrúaráðið reyndist
lítt starfhæft og var lagt niður með
lagabreytingu 1978.
Á stofnfundinum á Akureyri voru
‚vatnamálin‘ enn til umræðu í víðu
samhengi, en þar er átt við þær hug-
myndir verkfræðinga Orkustofn-
unar sem voru á döfinni um þessar
mundir, að veita mestum hluta þess
jökulvatns sem fellur til Norðurlands,
annaðhvort suður í Þjórsá eða austur
í Fljótsdal, þar sem þeir töldu það
nýtast betur til raforkuframleiðslu.
Fundurinn varaði eindregið við
1. mynd. Frá setningu ráðstefnu um náttúruvernd í Laugaskóla, Suður-Þingeyjarsýslu,
þann 28. júní 1969. Höfundur í ræðustól. Ljósm.: óþekktur.
79 1-4#loka.indd 31 4/14/10 8:48:56 PM