Náttúrufræðingurinn - 2010, Page 32

Náttúrufræðingurinn
32
þessum tillögum, sem myndu leiða
til mikils ófriðar í landinu ef fram-
kvæmdar yrðu. Þá var því lýst yfir
„að ekki skuli leyfa frekari virkjanir
í Laxá, nema rennslisvirkjun, innan
þeirra marka sem lög heimila“.
Árið 1980 var haldið upp á 10 ára
afmæli SUNN með fjölsóttu sam-
sæti í tengslum við aðalfund á Akur-
eyri og gefinn út afmælisbæklingur
með ágripi af sögu félagsins. Þar
tilkynnti greinarhöfundur afsögn
sína og gekk úr stjórn. Bjarni E.
Guðleifsson var þá kosinn formaður
og gegndi þeirri stöðu til 1984, er
Árni Steinar Jóhannsson tók við
henni. Um 1980 voru skráðir félagar
í SUNN um 200 en auk þess um 20
stofnanir, sveitar- og sýslufélög sem
styrktaraðilar.
Starfsemi SUNN
Aðalfundir voru haldnir annað
hvert ár, til skiptis í hinum ýmsu
héruðum, og var reynt að gera þá
vel úr garði. Þeir stóðu tvo daga og
voru tileinkaðir sérstökum flokki
málefna, svo sem vatnavernd (1970),
jarðvegsvernd (1972), virkjunarmál-
um (1974), votlendisvernd (1976)
og umhverfiskynningu (1978). Í
tengslum við fundina voru haldnar
kvöldvökur með efni frá heima-
mönnum og farnar skoðunarferðir
um nágrennið. Aðalfundir voru vel
sóttir og þess voru dæmi að um 100
manns mættu á kvöldvökur. Sam-
tökin gáfu út árlegt fréttabréf, fjölrit-
að, sem einnig var notað til að kynna
ýmis málefni.
Náttúruverndarsýning frá 1969
var aukin og endurbætt og útbúin
sem farandsýning. Þar voru annars
vegar tekin fyrir hin ýmsu héruð
með kortum og myndum og merkt
inn æskileg friðlönd, og hins vegar
almenn umhverfismál, s.s. gróður-
eyðing, skólp- og sorpmál, virkjanir
og verksmiðjur í fjórðungnum. Síðar
var bætt við spjöldum um vatna-
líf, sjávarlíf og jarðvegslíf. Sýningin
var sett upp á aðalfundum, en einn-
ig í Náttúrugripasafninu á Akur-
eyri, Blönduósi, Dalvík, Húsavík og
Sauðárkróki og opnuð með viðhöfn
og fræðsluerindum á hverjum stað.
Auk þess var hún lánuð í nokkra
skóla. Árið 1978 var sérsýning um
náttúru og minjar í Aðaldal sett
upp á aðalfundi í Hafralækjarskóla
(síðan gefin skólanum) og 1982 var
útbúin sérstök sýning um náttúru-
vernd á Akureyri, sem var fyrst sýnd
í Menntaskólanum í tengslum við
aðalfund 23.–24. ágúst og síðan í
fleiri skólum þar.
Friðlýsingar: Um 1970 hafði eng-
inn staður eða svæði á Norðurlandi
verið friðlýst skv. lögum. Samtökin
settu þegar í upphafi fram tillögur
um friðlýsingu eins svæðis í hverju
aðalhéraði Norðurlands, og höfðu
fjögur þeirra verið friðlýst árið 1980.
Sérstök áhersla var lögð á friðun
vatna og votlendis. Votlendi í Svarf-
aðardal utanverðum var friðlýst
1972 og nefnt Friðland Svarfdæla,
mest fyrir forgöngu Hjartar bónda
á Tjörn. Var það lengi síðan skoðað
sem fyrirmynd votlendisverndar á
Íslandi. Miklavatn á Vestur-Eylendi í
Skagafirði, með tilheyrandi votlendi,
var friðlýst 1976 fyrir tilstuðlan
Hauks Hafstað bónda í Vík og Vest-
mannsvatn og umhverfi í Reykjadal
í Suður-Þingeyjarsýslu sama ár. Á
öllum þessum svæðum voru margir
landeigendur sem þurfti að ná sam-
komulagi við. Að tilhlutan Nátt-
úruverndarráðs voru Jökulsárgljúfur
í Öxarfirði, vestan ár, friðlýst sem
þjóðgarður 1973–1974, Herðubreið-
arlindir sem friðland 1974 og Askja
sem náttúruvætti 1978.
Könnun og skráning náttúru-
minja: Samtökin settu sér það mark-
mið að skrásetja staði og svæði í fjórð-
ungnum sem sérstök ástæða þætti
til að vernda. Fyrstu drög að nátt-
úruminjaskrá Norðurlands voru tekin
saman veturinn 1971–1972. Ljóst
var að ekki myndi nást til allra staða
sem skrásetja þyrfti nema kanna
landið sérstaklega í því skyni. Hófst
sú könnun sumarið 1973 með því að
formaður ferðaðist um Norðurland
vestra, með styrk frá Náttúruvernd-
arráði. Þá voru skráðir um 120 staðir
og svæði í þessum landshluta. Var
útdráttur úr skránni fjölritaður undir
heitinu Náttúruminjaskrá Norðurlands
vestra. Unnið var að samsvarandi
skrám í Eyjafirði og Suður-Þing-
eyjarsýslu á næstu árum. Við mat
á verndargildi staða og svæða var
einkum tekið mið af landslagi, þ.e.
sérstöðu þess, fjölbreytni og fegurð.
Einnig var tekið tillit til jarðsögu og
lífríkis; t.d. voru flest meiri háttar
vötn og votlendi skráð. Hliðsjón var
höfð af samsvarandi könnunum
erlendis, einkum í Svíþjóð.
Árið 1974 var formaður SUNN
fenginn til að kanna náttúrufar Jök-
ulsárgljúfra, að frumkvæði Náttúru-
verndarráðs, og skilaði hann skýrslu
um það sama ár: Jökulsárgljúfur.
Drög að lýsingu lands og lífs.12 Árin
1975–1978 vann hann við samsvar-
andi könnun í Mývatnssveit, sem
Náttúruverndarráð styrkti, og rit-
aði nokkrar skýrslur um það efni,
m.a. Náttúruminjar í Mývatnssveit,13
Norðuröræfi (43 bls.), Reykjahíð/Vog-
ar (46 bls.) og Skútustaðir (15 bls.).
Arnþór Garðarsson sat í ráðinu á
þessum tíma og þá sem oftar áttum
við ágætt samstarf. Náttúruminjalýs-
ingu Eyjafjarðarsýslu var lokið 1985
og er það stærsta og ýtarlegasta
skráin.14 Vesturhluti Suður-Þingeyj-
arsýslu var skráður 1986 (um 80 bls.)
og Náttúruminjaskrá Skagafjarðar var
lokið 1987 (55 bls.). Loks má nefna
sérstaka skrá yfir þekkta jarðhitastaði á
Norðurlandi (35 bls.), sem samin var
1977 fyrir Náttúruverndarráð.
Engin þessara skráa, nema yfirlit-
ið um Mývatnssveit, var gefin út í
fjölritum eða á prenti. Ástæða þess
var einkum sú að fyrirhugað var að
endurbæta þær á næstu árum, en
lítið varð úr þeim áformum. Þær
hafa því að mestu fallið í gleymsku.
Handrit þeirra eru geymd í Akur-
eyrarsetri Náttúrufræðistofnunar
Íslands og hjá greinarhöfundi, sem
hefur endurritað sumar þeirra á
79 1-4#loka.indd 32 4/14/10 8:48:58 PM