Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 34

Náttúrufræðingurinn
34
stofnað 15. maí 1971, að frumkvæði
Ágústs H. Bjarnasonar kennara og
grasafræðings, en hlaut síðar nafnið
Náttúruverndarsamtök Suðvesturlands.
Vestfirsk Náttúruverndarsamtök voru
stofnuð á höfuðdag 1971 í Flóka-
lundi, af Finni Torfa Hjörleifssyni,
Náttúruverndarsamtök Suðurlands 9.
júní 1973 á Hvolsvelli, með Stefán
Bergmann kennara á Laugarvatni í
fararbroddi, og loks Náttúruvernd-
arsamtök Vesturlands á Hvanneyri 4.
maí 1974, að frumkvæði Magnúsar
Óskarssonar kennara þar.
Þar með spönnuðu náttúruvernd-
arfélögin allt landið. Þau höfðu frá
upphafi náið samband sín á milli.
Árið 1973 var komið á fót árlegum
samráðsfundum og 23. mars 1975
stofnuðu þau formlegt Samband ís-
lenzkra náttúruverndarfélaga (SÍN).
Sambandið efndi til kynningarviku
í Norræna húsinu í Reykjavík 15.–
22. apríl 1977, þar sem hvert félag
var með eigin veggmyndasýningu,
einnig samtökin Landvernd. Erindi
voru haldin á hverju kvöldi. SÍN
fékk aðild að Alþjóða náttúruvernd-
arsamtökunum (IUCN) og tók þátt
í samstarfi náttúruverndarfélaga
á Norðurlöndum. Fundur fram-
kvæmdastjóra þeirra var haldinn
á Stóru-Tjörnum 20.–23. júní 1977
í boði SÍN og Landverndar. Fyrr í
sama mánuði var alþjóðleg ráðstefna
um umhverfismál í Reykjavík.
Starfsemi landshlutasamtakanna
var æði misjöfn og fór það eftir
áhuga stofnenda og fyrstu formanna
hversu mikil hún varð og hvers eðl-
is. Sumir þeirra gengu fljótlega úr
stjórnum og dofnaði þá starfsemin.
Einna fjölbreyttust varð hún á Norð-
urlandi, eins og þegar var getið, og
á Austurlandi, þar sem Hjörleifur
Guttormsson var við stjórnvölinn
í áratug. Hann hafði m.a. byggt
upp Náttúrugripasafn í Neskaup-
stað, komið mikið við sögu félags-
mála á Austurlandi og mótað stefnu
Alþýðubandalagsins í iðnaðar- og
orkumálum.
Árið 1972 var Hjörleifur kosinn
í Náttúruverndarráð og sat þar til
1978. Á þeim tíma beitti hann sér
m.a. fyrir stofnun samstarfsnefndar
um Lagarfossvirkjun, sem vann mikil-
vægt starf við mótun hennar og
verndun fljótsins. Árið 1974 sendi
hann frá sér bókina Vistkreppa og
náttúruvernd, sem fyrr greinir. Árið
1978 var Hjörleifur kosinn á Alþingi
og varð þá strax ráðherra iðnaðar-
mála í tveimur ríkisstjórnum, 1978–
1979 og 1980–1983. Þá lenti hann í
þeirri erfiðu stöðu að stýra virkjunar-
og stóriðjumálum, m.a. að leiða
Blönduvirkjunarmálið til lykta og
leggja á ráðin um Fljótsdalsvirkjun.
Á því tímabili gat hann ekki starfað
í náttúruverndarsamtökum, en tók
aftur upp þráðinn 1984 og hefur allt
fram á þennan dag verið skeleggasti
baráttumaður fyrir verndun náttúr-
unnar, eins og alþjóð er kunnugt.
Árið 1987 flutti höfundur frá
Akureyri í Egilsstaði og tók sér
fyrir hendur að kanna náttúrufar
á Héraði og skrásetja náttúruminjar,
m.a. á vegum NAUST. Afrakstur
þeirrar vinnu er Náttúrumæraskrá
Fljótsdalshéraðs,18 sem verið er að
gefa út. Auk þess lenti ég brátt í
hringiðu virkjunar- og stóriðjumála
á Austurlandi og sat í stjórn NAUST
1999–2002, á þeim tíma er Fljótsdals-
virkjun og síðan Kárahnjúkavirkjun,
með tilheyrandi álveri í Reyðarfirði,
voru í brennidepli. Þá kom það m.a.
í minn hlut að semja athugasemd-
ir við skýrslur um umhverfismat
framkvæmdanna, skrifa blaðagrein-
ar og ritstýra sérblöðum af tímarit-
inu Glettingi um þetta efni.
Vestfirsku náttúruverndarsamtökin
störfuðu líka vel fyrstu árin og gáfu
meira að segja út prentað ársrit,
sem nefndist Kaldbakur, á árunum
1972–1978. Þau útbjuggu farandsýn-
ingu á veggspjöldum og stóðu fyrir
margs konar fræðslu. Árið 1981
fengu þau Guðmund Pál Ólafsson
náttúrufræðing til að ferðast um
fjórðunginn í því skyni að kanna
og skrá náttúru- og söguminjar.
Reyndar gengu öll samtökin í það
verkefni að skrásetja náttúruminjar
í umdæmum sínum og koma upp
skrám yfir þær, en að baki þeim lá
mismikil rannsóknavinna.
Upp úr 1980 datt starfsemi sumra
samtaka niður og síðan hafa að-
eins SUNN og NAUST starfað að
nokkru ráði, þó með minni krafti en
áður, og reyndar lá SUNN nokkur
ár í dvala. Samband íslenskra nátt-
úruverndarfélaga er orðið nafnið tómt,
enda tókst aldrei að koma á fót fastri
aðstöðu fyrir það né heldur ráða
launaðan starfsmann. Raunar tók
Landvernd að nokkru leyti við hlut-
verki þess, enda voru landshluta-
félögin aðilar að þeim samtökum
og sendu fulltrúa á aðalfund þeirra.
Samstarf við Landvernd fór vaxandi
eftir að hún tók að sinna almennum
náttúruverndarmálum meira en í
upphafi. Auk þess gat Landvernd
launað framkvæmdastjóra og staðið
undir rekstri skrifstofu í Reykjavík,
sem hún gerir enn. Vestfirsk nátt-
úruverndarsamtök voru endurreist
á Ísafirði 5. apríl 2008 og hafa sett
sér metnaðarfull markmið. Helsta
baráttumálið verður væntanlega að
andæfa áformum um olíuhreins-
unarstöð á Vestfjörðum, sem hafa
verið á döfinni.
Ný náttúruverndarsamtök
Viss endurnýjun átti sér stað á 10.
áratugnum; þá komu fram ný félög
og samtök sem beittu sér af alefli fyr-
ir verndun náttúrunnar, og má sér-
staklega nefna Náttúruverndarsamtök
Íslands, sem Árni Finnsson stofnaði
1997 og veitir enn forystu af mikl-
um dugnaði. Félagar eru flestir í
Reykjavík og nágrenni og þar hafa
þau rekið skrifstofu. Sama ár var
stofnað Félag um verndun hálendis
Austurlands á Egilsstöðum, einkum
til að andæfa stórvirkjunum á Norð-
austurhálendinu. Þessi félög hafa
verið harðari en gömlu náttúru-
3. mynd. Moldarlíf á veggspjaldi SUNN á
kynningu í Norræna húsinu vorið 1997.
79 1-4#loka.indd 34 4/14/10 8:49:02 PM