Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 80

Náttúrufræðingurinn
80
mynd). Ekki er enn fullljóst hvernig
orsakasamhenginu er háttað en það
eru einkum fullorðnir jaðrakanar
sem nýta sér tjarnirnar beint, sér-
staklega framan af varptíma. Líkt
og ungar flestra vaðfuglategunda
taka jaðrakanaungar megnið af
fæðu sinni af gróðri eða yfirborði.38
Telja má sennilegt að framboð af
vatnaskordýrum, t.d. rykmýi og vor-
flugum, sé oft meira í næsta nágrenni
við tjarnir en annars staðar. Það má
því leiða að því líkur að framboð af
tjörnum og öðru votlendi leiði af sér
aukið fæðuframboð, bæði fyrir full-
orðna vaðfugla og unga þeirra.
Sumrin 2002 og 2003 var fæðu-
framboð vaðfuglaunga á mismun-
andi mælikvörðum í votlendi á
Suðurlandi kannað, annars vegar
með fallgildrum og hins vegar með
því að háfa af gróðri. Talin voru öll
dýr stærri en 3 mm. Uppistaðan í
fæðu vaðfuglaunga eru liðdýr sem
tekin eru af lágum gróðri, en einn-
ig er nokkuð tekið af yfirborði og
þessar sýnatökuaðferðir gefa báðar
gagnlega hugmynd um það fram-
boð smádýra sem vaðfuglaungar
upplifa.38 Fæðuframboð var mark-
tækt meira í starmýrum en hrísmýr-
um samkvæmt báðum aðferðum.
Þegar fæðuframboð var borið sam-
an á milli bletta úti í mýrunum og
graslendisbletta á sömu svæðum
kom verulegur munur í ljós: gras-
lendi var með mun meiri þéttleika
smádýra en mýrlendi (háfun; gras-
lendi: 199,6 dýr/sýni (± 23,61 staðal-
skekkja), mýrlendi: 65,7 (± 7,02);
t = -6,8, P < 0,0001, frítölur = 54; fall-
gildrur; graslendi: 4,4 dýr/gildrudag
(± 0,28), mýrlendi: 3,2 (± 0,38), t =
1,9, P = 0,05, frítölur = 43). Munur á
fæðuframboði fyrir vaðfuglaunga er
því auðmælanlegur, bæði milli vot-
lendisgerða og frá einu gróðurlendi
til annars innan svæða. Þessi munur
endurspeglast í dreifingu vaðfugla-
unga eins og vikið verður að síðar.
Staðbundin mynstur
Til þess að skilja betur val jaðrakana
á mismunandi blettum voru gerð-
ar mælingar á gróðurfari, deigju
og þýfi. Næsta nágrenni hreiðurs,
hreiðurskál og blettir þar sem ungar
fundust í fæðuleit voru bornir sam-
an við slembivalda bletti (2. tafla). Í
kringum hvern punkt (slembi, hreið-
ur og ungabletti) voru gróðurhæð
og deigja mæld á 10 slembipunktum
innan 5 m radíuss. Meðaltal þessara
tíu mælinga var notað sem metill
fyrir hvern blett. Járnstöng sem var
1,5 m að lengd, 10 mm í þvermál og
vó 900 g var látin detta úr 0,5 m hæð
og mælt var hversu djúpt hún sökk
í undirlagið, en þetta er einkum
mælikvarði á deigju jarðvegs.40 Til
að mæla gróðurhæð var sama stöng
látin standa á endann og plastskífa
(25 cm x 30 cm og 120 g) með gati í
miðjunni látin falla utan um stöng-
ina úr 1 m hæð. Mælt var hversu
hátt frá jörðu skífan staðnæmdist.
Hæðin sem skífan stöðvast í ræðst
einkum af hæð, stífni og þéttleika
gróðurs40 en hér verður þessi mæl-
ing nefnd gróðurhæð. Til að fá mat á
þýfi voru þúfur taldar innan sama 5
m radíuss. Þá voru háplöntutegund-
ir á einum slembivöldum fermetra
innan hvers 5 m radíuss greindar og
taldar. Gróðurhæð var mæld í hreið-
urskál með sömu aðferð og lýst er
að ofan nema að því leyti að stöngin
var sett ofan í mitt hreiður og skífan
látin detta ofan á hulningu hreiðurs.
Aðeins voru taldir blettir með ung-
um sem voru eldri en einnar viku til
að tryggja að staðsetning unga væri
nokkuð óháð staðsetningu hreiðurs.
Samanburð á þessum umhverfis-
þáttum milli gerða bletta má sjá í
Gróðurhæð*
– Sward height
Deigja**
– Penetrability
Þýfi***
– Number of
hummocks
Fjöldi háplöntu-
tegunda****
– Number of vascular
plant species in 1 m2
Slembiblettir – Random points 16,3 (± 0,88) 9,5 (± 0,97) 10,1 (± 4,24) 10,4 (± 1,10)
Umhverfi hreiðurs – Nest
surroundings 16,5 (± 0,98) 8,1 (± 0,95) 11,4 (± 3,91) 8,6 (± 0,37)
Ungablettir – Chick feeding points 20,9 (± 0,91) 7,8 (± 0,51) 12,3 (± 6,95) 10,8 (± 0,57)
Hreiðurskál – Nest cup 24,9 (± 1,66)
2. tafla. Samanburður á umhverfisþáttum á slembipunktum (n = 62), umhverfis jaðrakanahreiður (35), á blettum þar sem stálpaðir
jaðrakanaungar voru í fæðuleit (29) og í hreiðurskálum (31, aðeins gróðurhæð mæld). Gefin eru meðaltöl mælinga af átta athugunarsvæðum
á Suðurlandi í cm ásamt staðalskekkju (í svigum). Sjá nánar um aðferðir í texta. Samanburður milli hópa (miðað við P = 0,05), á einstökum
breytum var gerður með línulegu líkani og LSD post-hoc prófi (sjá 1. töflu). – Comparison of environmental variables between random
points, Black-tailed godwit nest surroundings, godwit-chick feeding patches and godwit nest cups. Sward height was measured with a
sward stick and penetrability with a pointy stick in cm.40 A general linear model with an LSD post-hoc test (SPSS 12.0.1) revealed that
sward height was significantly higher at chick feeding points and nest cups than elsewhere, chick feeding patches had more hummocks and
the diversity of plants was less at nest sites than elsewhere.
* Gróðurhæð var marktækt meiri á ungablettum og í hreiðurskál en á slembiblettum og í umhverfi hreiðurs.
Umhverfi hreiðurs var ekki marktækt frábrugið slembiblettum.
** Ekki reyndist marktækur munur á deigju milli neinna flokka bletta.
*** Þýfi var marktækt meira á ungablettum en umhverfis hreiður. Ekki var munur á slembiblettum og öðrum blettum.
**** Tegundafjölbreytni háplantna var marktækt minni umhverfis hreiður en á öðrum gerðum bletta.
79 1-4#loka.indd 80 4/14/10 8:50:45 PM