Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 100

Náttúrufræðingurinn
100
Niðurstöðurnar sýndu að sá hópur
sem gengið hafði um í náttúrlegu um-
hverfi náði marktækt betri árangri
en hinir tveir hóparnir.
Hartig og fleiri mældu frammi-
stöðu á athyglisprófi fyrir og eftir að
fólk hafði gengið í 50 mínútur í nátt-
úrlegu umhverfi annars vegar og í
borgarumhverfi hins vegar.13 Niður-
stöður þeirrar rannsóknar staðfestu
fyrri niðurstöður.
Borgir og náttúruþörf
„Maður er manns gaman“ og talið er
að þéttbýli eða borgir hafi verið til í
nokkur þúsund ár. Þær fornu borgir
voru þó á engan hátt sambærilegar
við milljónaborgir nútímans. Þétt-
býli gat fyrrum aðeins myndast
þar sem jarðvegur var sérstaklega
frjósamur og landið gjöfult og fjöl-
breytt, svo sem við árósa eða lífmikil
vötn. Hins vegar voru þéttleika og
stærð borganna mikil takmörk sett.
Fólk hafði ekki farartæki til að flytja
lífsnauðsynjar langar leiðir né held-
ur tækni til að geyma matvæli. Þess
vegna varð það að stunda einhvers
konar jarðrækt og landbúnað inni
í borgunum eða mjög nálægt þeim,
safna fæðu eða veiða. Langflestir
voru því í snertingu við náttúruna
í daglegu lífi. Örfáir auðugir kóng-
ar og aðalsmenn gátu byggt sig frá
náttúrunni með stórum höllum og
fjölda þjónustufólks en umhverfis
hallirnar voru skipulagðir garðar og
aðalsmennirnir tóku frá stór, nátt-
úrleg svæði til að fara þar á veiðar.
Allt þetta breyttist með iðnbylt-
ingunni og enn frekar þegar menn
hófu að nýta sér olíu sem orkugjafa
til flutninga. Þá var hægt að flytja
kæld og frosin matvæli, og reyndar
hvers konar varning, heimshorna á
milli. Í kjölfar iðnbyltingarinnar risu
iðnaðarborgir og aðstæður almenn-
ings breyttust. Fólk fór að vinna
innandyra myrkranna á milli og
aðgangur að náttúrlegu umhverfi
minnkaði. Sterk þörf fyrir útivist
í ríkulegri og fjölbreyttri náttúru
minnkaði hins vegar ekki. Aðals-
menn urðu að opna garða sína og
veiðilönd og útivistarsvæði og þjóð-
garðar voru stofnaðir.
Sífellt fleira fólk kýs að búa í þétt-
býli og reiknað er með að árið 2030
muni um 60% jarðarbúa búa í borg-
um.17 Er það athyglisvert í ljósi þess
að niðurstöður rannsókna hafa sýnt
að flest fólk telur náttúruna mun
heppilegra aðsetur með tilliti til and-
legs og líkamlegs heilbrigðis. Sem
dæmi má nefna hollenska rannsókn
sem sýndi að 95% þátttakenda töldu
það mjög gagnlega leið til að vinna
á streitu að vera úti í náttúrunni18
og í sænskri rannsókn, sem gerð var
meðal íbúa í níu borgum og bæjum,
kom í ljós að flestir mundu ráðleggja
áhyggjufullum og streittum vini
sínum að fara í skógarferð í þeirri
von að draga úr þessum neikvæðu
einkennum.19
Ennfremur hafa rannsóknir, með
þátttakendum frá öllum heimshorn-
um, sýnt að fólki finnst náttúrlegt
umhverfi bæði fallegra og meira
aðlaðandi en borgarumhverfi.20,21
Í ljósi þeirra niðurstaðna könnuðu
van den Berg og félagar22 hvort
máttur umhverfisins til endurheimt-
ar og streitulosunar, að áliti þátt-
takenda, hefði áhrif á mat þeirra á
fegurð þess, og reyndist svo vera.
Fram kom í rannsókninni að endur-
heimt og streitulosun átti stóran þátt
í því hvort þátttakendur töldu um-
hverfið fallegt eða ekki. Fram komu
jákvæð tengsl milli þessara tveggja
breyta, þannig að eftir því sem
áhrif umhverfisins til endurheimt-
ar og streitulosunar voru meiri
því fallegra var það talið. Rann-
sóknir Hartig og Staats,23 Staats og
Hartig24 og Staats og félaga25 hafa
sýnt áþekkar niðurstöður, þ.e. að
mat fólks á tilteknu umhverfi sé
að miklu leyti háð því hversu mikla
þörf það hefur fyrir endurheimt
vegna andlegrar þreytu og hversu
líklegt það telur að umhverfið getið
veitt slíka endurheimt.
Er þetta talið skýra að umtals-
verðu leyti af hverju fólki finnst nátt-
úrlegt umhverfi fallegra en borg-
arumhverfi sem oft einkennist af
hraða, umferð, mengun, hávaða og
ofgnótt hvers kyns áreitis.
Niðurstöður sem þessar sýnast
leggja skipulagsyfirvöldum hverrar
þjóðar þær skyldur á herðar að sjá til
þess að jafnhliða þéttbýlismyndun
og stækkun borga séu tekin frá nátt-
úrusvæði þangað sem fólk geti sótt
endurhæfingu og hvíld frá amstri
daganna og streitu nútímalífs.
Ný öld, ný hugsun?
Til skamms tíma þekktist varla
annað en að skólakrökkum væri
kennt inni og að þau lékju sér úti.
Öflug samtök kennara og mennta-
stofnana, sem voru stofnuð á 7.
áratug síðustu aldar í vesturhluta
Bandaríkjanna (Western Regional
Environmental Education Council),
höfðu mikil áhrif í þeim heims-
hluta. Þau hvöttu til útikennslu
sem beindist að því að börn héldu
tengslum sínum við náttúrlegt
umhverfi og lærðu að nota öll
skynfæri sín. Á síðustu áratugum
hefur útikennsla orðið almennur
þáttur í skólastarfi víða á Norður-
löndum, einnig á Íslandi.
Eins og áður hefur komið fram
þótti sjálfsagt fyrr á tímum að sjúkra-
hús og heilsuhæli væru byggð á
náttúrusvæðum. Síðan, með auk-
inni tækni, urðu þau dauðhreins-
aðar sjúkrastofnanir með vélrænni
starfsemi í malbikshafi þéttbýlisins.
Á síðustu árum hafa menn áttað sig
á því að hér gildir ekki „annaðhvort
eða“ heldur „bæði og“. Nú er svo
komið að mikilli hugkvæmni og
fjármunum er varið í að færa raun-
verulegt líf, garða, gróður og liti inn
í hátæknisjúkrahús á Norðurlönd-
um og víðar.
Menn lifa ekki án náttúru en hún
kemst hins vegar vel af án manna.
Nútímamenn hafa um tíma gert sér
grein fyrri þeirri hættu sem steðjar
að heiminum sem við búum í og að
ef ekki verður gripið til ráðstafana
gætu menn eyðilagt lífsbjörg sína.
Á Heimsráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um umhverfi og þróun
í Río de Janeiro árið 1992 var sam-
þykkt framkvæmdaáætlun um
sjálfbæra þróun samfélaga heims.
Markmið hennar er að nútímafólk
fullnægi frumþörfum sínum á þann
hátt að komandi kynslóðir hafi
möguleika á að gera það sama.
Hugtakið um sjálfbæra þróun er
79 1-4#loka.indd 100 4/14/10 8:51:31 PM