Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 104

Náttúrufræðingurinn
104
að mynda stofn. Hraði útrýmingar
er fall af stærð eyju: því minni sem
eyjan er því minni stofna ná lífverur
að mynda og þeim mun hættara er
þeim við að deyja út. MacArthur
og Wilson lögðu áherslu á kvikt
jafnvægi lífríkis á eyjum og hraða
umsetningu tegunda, þ.e. enda
þótt heildarfjöldi tegunda haldist
óbreyttur í áratugi þá breytist sam-
setning lífríkisins: sumar tegundir
deyja út en aðrar nema land. Þetta
á þó kannski ekki við alla hópa líf-
vera og vafalítið betur við fugla en
lítt hreyfanlegar lífverur á borð við
plöntur. Ýmsir urðu líka til að benda
á að hugmyndin um hraða veltu á
eyjum rímaði ekki vel við aðra kenn-
ingu þróunarfræðinnar, vicariance,
sem tengir þróun nýrra tegunda
við það að áður víðfeðm svæði eru
brotin upp vegna landreks, lyfting-
ar fellingafjallgarða o.s.frv. þannig
að til verða aðskildir stofnar sem í
einangrun um langan tíma þróast
í ólíkar áttir.23,24 Lykilatriði hér er
augljóslega hversu mikið eða lítið
genaflæði er á milli landfræðilega
einangraðra stofna og þá vaknar
spurningin hversu oft (eða sjaldan)
lífverutegundir berast yfir stór úthöf.
Eðli málsins samkvæmt er mjög erf-
itt að rannsaka dreifingu yfir lang-
ar vegalengdir með beinum hætti,
en nýlega hefur verið dregið í efa
að úthöf séu eins afgerandi hindr-
anir fyrir dreifingu lífvera og margir
hafa gengið út frá.24,25 Aðrir bentu
á að eyjavistfræðikenningin eins og
hún var upphaflega sett fram næði
ekki að lýsa nægilega vel breyting-
um á lífríki eyja á þróunarsöguleg-
um tímakvarða og hafa bætt jarð-
sögulegum þáttum við hana, þ.e.a.s.
tengt ferli tegundamyndunar og
1. tafla. Tegundaauðgi og einlendar háplöntutegundir á Íslandi og þeim eyjum sem helst eru sambærilegar við Ísland hvað varðar hnatt-
stöðu, stærð og/eða einangrun. Feitletraðar tölur eiga við blómplöntur eingöngu.
Skýringar:
Eyjum er raðað eftir stærð, fyrst á norður- og síðan á suðurhveli. Hnattstaða er námunduð að næstu breiddargráðu/m.
Einangrun er sýnd sem fjöldi kílómetra til næsta meginlands, nema fyrir Chatham-eyjar og súbantarktískar eyjur þar sem
fjarlægð til Nýja-Sjálands er sýnd. Þar sem eru tvær tölur fyrir flatarmál, vísar sú efri til heildarflatarmáls en neðri til flatar-
máls íslauss lands. Til Frönsku suðurhafseyja suður af Afríku teljast eyjaklasarnir Crozet og Kerguelen, Heard-eyjar og
Prince Edward-eyjar. Aðeins austar eru eldfjallaeyjurnar Amsterdam og St. Paul. Auckland, Campbell, Antipodes, Bounty,
Snares og Macquarie suður og suðaustur af Nýja-Sjálandi eru teknar saman sem súbantarktískar eyjur en Macquarie-eyja er
einnig talin sér. Fjöldi plöntutegunda er byggður á heimild 29 nema annars sé getið. Athugið að tölur um fjölda einlendra
tegunda eru líklega ekki strangt tiltekið sambærilegar. Ekki er alltaf ljóst hvort flokkunareiningar eru tegundir eða líka
undirtegundir, og hugsanlega hafa ekki alltaf verið notuð sambærileg viðmið fyrir tegundaskilgreiningu geldæxlandi hópa.
Þó er ólíklegt að þetta breyti myndinni að ráði.
Eyja eða eyjaklasi Hnattstaða
Einangrun
(km til næsta
meginlands)
Flatarmál
(km²)
Innlendar
tegundir
Einlendar
tegundir
Einlendar
tegundir %
Á norðurhveli
Grænland 60–84°N 2.175.600 383.600
497
513 30
15 3,0
Ísland 31 63–67°N 810 (Skotland) 970 (Noregur)
103.000
93.000
480 0 1 0
Írland 52–56°N 60 (England) ≈400 (Frakklandi) 69.000
1.100 1 0,1
Svalbarði 32 74–81°N 930 (Noregur) 62.000 25.000
164 2–3? 1 1,2
Wrangel-eyja 33 71°N 140 7.600 417 23 5,5
Færeyjar 34 62°N 330 (Skotland) 600 (Noregur)
1.399 329 35

0 1 0
Á suðurhveli
Falklandseyjar 36 51–53°S 530–550 12.200 163 14 8,6
Frönsku
suðurhafseyjar 38–49°S ≥2.000 7.829 50 11 22,0
Chatham-eyjar 37 44°S 800 965 320 40 12,5
Súbantarktískar eyjur 37 50–55°S 200–800 949 ca 250 35 14,0
Macquarie-eyja 28,38 55°S 990 123 4137
2
4
4,9
10,8
79 1-4#loka.indd 104 4/14/10 8:51:32 PM