Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 115

115
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
með laut ofan í kollinn. Þegar þær
stækka verða þær að allvíðum
skálum, svörtum utan með ljós-
um börmum og dökkbrúnar innan.
Þær stærstu ná að verða um 0,8 mm
í þvermál.
Elsta sýni af túndruslembru frá
Íslandi var safnað af Ólafi Davíðs-
syni árið 1900 í Reistarárskarði við
Eyjafjörð. Gunnar Degelius greindi
þetta sýni löngu síðar og birti
þennan fund, þegar hann gerði
allsherjar úttekt á ættkvíslinni Col-
lema í Evrópu.14 Í því söfnunarátaki
sem gert var árin 1967–68 greindist
túndruslembra á tveim stöðum, í
fjallinu ofan Engihlíðar í Langadal
1967 og uppi á suðuröxl Snæfells
1968. Í Þjórsárverum reyndist hún
sjaldséð, fannst á Ólafsfelli9 og
Nautöldu. Síðar hefur hún fund-
ist í Guðlaugstungum og í Kolku-
flóa,11 en algengust virðist hún
vera á Brúar- og Snæfellsöræfum.12
Einnig finnst hún allvíða á fjöllum
á Norðurlandi, samanber fyrsta
fundarstaðinn.
Mosakringla
Þal mosakringlui (Bryonora castanea
(Hepp.) Poelt – Samnefni: Lecanora
castanea (Hepp) Th.Fr.) er gráleitt og
smákornótt, afar fíngert og ógreini-
legt. Þeim mun meira áberandi eru
askhirslurnar, stórir og flatir diskar
sem geta verið allt frá hálfum upp
í þrjá millimetra í þvermál. Í fyrstu
eru þeir íhvolfir með þykka barma,
en verða flatir og oft með bylgj-
uðum eða skertum kanti er þeir
stækka. Hún vex mest á mosa en
klæðir einnig sinu og dauða kvisti
í sverðinum. Mosakringlan vex oft
á rústum í freðmýrum hálendisins
og klæðir þá einkum greinar móa-
sigðarinnar (Sanionia uncinata) með
örþunnum, gráum hjúp. Tilsýnd-
ar er hún lítið áberandi, myndar
gráleita bletti á mosanum. Einnig
finnst hún oft á láglendi meðfram
ströndum landsins, bæði á Vest-
fjörðum og Austfjörðum. Þar vex
tegundin einkum á mosanum holta-
sóta (Andreaea rupestris) sem ætíð
er á berum klettum.
Mosakringlan hefur lengi verið
þekkt á Íslandi og hefur lengst af
gengið undir nafninu Lecanora cas-
tanea.2,4
Flagbreyskja
Flagbreyskjan j (Stereocaulon glare-
osum (Sav.) H. Magn.) er í raun
runnkennd flétta þegar hún nær
fullum þroska. Hún er hins vegar
mjög duglegur landnemi í flögum, á
blásnum rústum og á áreyrum sem
verða oft fyrir raski, og því eru ýmis
lítt þroskuð forstig hennar miklu
meira áberandi, a.m.k. á hálendinu,
heldur en fullþroska einstaklingar.
Þalið er oft 2–4 cm í þvermál og
myndar kúflaga, ljósar bungur á
undirlaginu. Það er í fyrstu hrúð-
urkennt, samanstendur af stuttum,
sívölum snepum sem eru um 0,5–
0,8 mm í þvermál og 1–2 mm á
lengd, ljósgráir á litinn með brúnum
bletti í endann, stundum ofurlítið
greindir. Inni á milli snepanna sem
hafa grænþörunga innanborðs eru
svokallaðar hnyðlur, sem eru ljós-
brún eða grágræn, bungulaga þal-
myndun með bláþörungum. Innan
um snepana myndast einnig stund-
um dökkbrúnar, flatar askhirslur
sem oft eru 1–3 mm í þvermál. Þar
sem skófin nær mestum þroska geta
vaxið uppréttar greinar með hvítum
eða bleikhvítum stofnum sem bera
uppi sams konar sívala snepa og eru
á forstiginu. Geta þær orðið 5–15
mm á hæð og bera oft askhirslur
í toppinn. Flagbreyskjan er mjög
algengur landnemi á rótuðum svæð-
um hálendisins, einkum áberandi
á áreyrum þar sem árnar flæmast
um og skipta um farveg með nokk-
urra ára millibili. Hún er sérlega vel
í stakk búin fyrir næringarsnautt
undirlag, með níturbindandi bláþör-
unga í hinum bleikbrúnu hnyðlum
auk grænþörunganna.
Flagbreyskju er fyrst getið frá Ís-
landi með vissu af K. Kershaw 1960,
frá Helliskvísl og Loðmundarvatni
á Landmannaafrétti.13 Hún er áber-
andi algengari á miðhálendinu en
annars staðar á landinu.
i Nafnið mosakringla er dregið af hinum stóru, skjaldlaga askhirslum sem tegundin ber í mosanum.
j Endingin -breyskja hefur verið notuð yfir ættkvíslina Stereocaulon, vegna þess hversu brothætt hún er í þurrki. Nafnið er upphaflega komið frá Stefáni
Stefánssyni en þá á forminu -breyskingur.
8. mynd. Túndruslembra (Collema cera-
niscum) hefur greinótt, svart þal sem verður
hlaupkennt og tútnar út í vætu. Ask-
hirslurnar eru nær hnöttóttar en asklagið
myndar djúpa laut í toppinn.
9. mynd. Mosakringlan (Bryonora casta-
nea) hefur afar þunnt þal, en askhirslurnar
mynda áberandi, kringlótta, harða skildi
yfir mosanum.
10. mynd. Hér sést frumstig flagbreyskju
(Stereocaulon glareosum) sem er hrúður-
kennt, en við meiri þroskun verður þal
hennar hrúðurkennt.
79 1-4#loka.indd 115 4/14/10 8:52:02 PM