Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 136

Náttúrufræðingurinn
136
Kristján Lilliendahl
Náttúrufræðingurinn 79 (1–4), bls. 136–145, 2010
Ritrýnd grein
Inngangur
Áhuga á fæðu sjófugla má einkum
rekja til tveggja atriða. Annars veg-
ar hafa menn löngum velt því fyrir
sér hvort sjófuglar hafi neikvæð
áhrif á nytjafiska, annaðhvort með
því að éta þá eða með því að vera
í samkeppni við fiskana um fæðu.
Hins vegar eru áberandi fræðileg-
ar spurningar um hve mikilvægir
sjófuglar séu í fæðuvef sjávar, þar
sem hafið hefur verið mikilvæg
uppspretta fæðu mannkyns í ald-
anna rás. Á fræðilegum nótum hafa
menn einnig athugað möguleika á
því að nota fæðu sjófugla, og aðra
þætti í lífsháttum þeirra, til að afla
upplýsinga um lífríki sjávar.1,2 Hér
verða sjófuglar skilgreindir þannig
að þeir dvelja að mestu á eða við sjó,
afla þar meginhluta fæðu sinnar og
margar tegundir koma einungis að
landi til að verpa.3,4
Til að varpa ljósi á þátt sjófugla
í lífríki hafsins verða hér kynntar
nýlegar rannsóknir sem leita svara
við þeirri spurningu hve mikið af
sjávarfangi, þ.e. fiskum og hrygg-
leysingjum, sjófuglar heimsins éta.
Einnig verður gerð grein fyrir nið-
urstöðum frá vinnuhópi sérfræð-
inga sem unnið hefur að mati á áti
sjófugla við norðanvert Atlantshaf.
Þá eru teknar saman hugleiðingar
um át sjófugla í samhengi við aðra
sem nýta hafið til fæðuöflunar. Að
síðustu er fjallað um fæðu íslenskra
sjófugla og hvaða áhrif breytingar
í umhverfinu geta haft á afkomu
fuglanna.
Át sjófugla á heimsvísu
Á undanförnum árum hefur mat á
fjölda sjófugla farið batnandi og er
nú svo komið að fyrir liggur áætlun
um fjölda verpandi para í heim-
inum.5,6 Að gefnum ákveðnum for-
sendum er síðan hægt að áætla það
magn fæðu sem sjófuglar éta úr
hafinu. Þeir útreikningar gera ráð
fyrir að til viðbótar hverju verpandi
pari séu geldfuglar um 30% af stofni
hverrar tegundar. Tekið er tillit til
mismunandi þyngdar tegundanna,
en yfirleitt þurfa stærri fuglar meiri
orku en þeir smærri. Út frá orkuþörf
fuglanna og orkuinnihaldi bráð-
Sjófuglar heimsins éta árlega tæplega 100 milljón tonn af sjávarfangi á sama
tíma og nytjar manna eru áætlaðar um 120 milljón tonn. Uppistaðan í afla
manna er fiskur en aðalfæða sjófugla er ljósáta og smokkfiskar en fiskteg-
undir eru í þriðja sæti.
Hópur vísindamanna hefur borið saman á milli austur og vesturhluta
N-Atlantshafs fjölda, lífmassa og át sjófugla. Sjófuglar eru fleiri að vest-
anverðu, en lífmassi er hærri og át sjófugla meira að austanverðu. Sjófuglar
við vestanvert N-Atlantshaf éta aðallega krabbadýr en fiskur er aðalfæðan
að austanverðu. Við Ísland er áætlað að sjófuglar éti um 2 milljónir tonna
árlega af sjávarfangi, sem er svipað magn og fiskafli landsmanna. Yfirleitt
virðast sjófuglar ekki hafa neikvæð áhrif á nytjafiska þótt afrán sjófugla geti
stundum skipt máli fyrir ákveðnar tegundir eða aldurshópa fiska.
Þekking á fæðu 24 tegunda íslenskra sjófugla er mismikil og er allt frá því
að vera allgóð til þess að vera nær engin. Handbærar upplýsingar sýna að
líklega er sandsíli (Ammodytes marinus) mikilvægasta fæðan. Á Norðurlandi
er loðna (Mallotus villosus) aðalfæða sjófugla en annars staðar á landinu er
það sandsíli. Næstum allar tegundir íslenskra sjófugla byggja afkomu sína
að einhverju leyti á þessum tveimur fisktegundum. Helstu undantekn-
ingar frá því er dílaskarfur (Phalacrocorax carbo), tvær sjósvölutegundir og
máfategundir sem taka aðra fæðuhópa. Undanfarin ár hafa stofnar loðnu og
sandsílis verið í lægð við Ísland. Svo lengi sem það ástand varir má búast
við lélegri afkomu flestra íslenskra sjófuglategunda.
Sjófuglar í lífríki
hafsins
79 1-4#loka.indd 136 4/14/10 8:52:20 PM