Skáldskaparmál - 01.01.1994, Síða 76

74
Armann Jakobsson
og óvinir." (636-637) Hér kveður Sturla óvenju fast að orði, jafn orðvar og hann
er jafnan. Sérstök áhersla er lögð á frækilega frammistöðu Halls Gissurarsonar.
Hrottaskapur brennumanna er rækilega útmálaður. Sturla segir frá því að einn
þeirra hjó hönd af Ketilbirni Gissurarsyni sem er barnungur og er kallaður sveinn
til að undirstrika skepnuskap vegandans sem að auki notar tækifærið til að segja:
„Skall þar einum og skyldi brátt meir.“ (638) Þessi ummæli verða til að magna
ógeð lesenda á þessum ruddalega verknaði enda er ekki hetju háttur að limlesta
og hæðast að smásveinum. Þannig verða orð Ara Ingimundarsonar einungis
afskræming á mergjuðum tilsvörum hetja íslendingasagnanna.
Þegar ljóst er að brennumenn fá ekki ráðið við menn Gissurar bera þeir eld að.
Þá leggst Gissur á bæn og „bað fyrir sér á marga vega háleitlega til guðs, svo að
eigi kvaðst hann slíkan formála heyrt hafa“. (638) Gissur tekur dauðanum ekki
fagnandi eins og Njáll á Bergþórhvoli. Hann er hvorki píslarvottur né hetja heldur
venjulegur maður af holdi og blóði sem kýs lífið fremur en dauðann, rétt eins og
við flest sem nú lifum. Það er einmitt að þessu leyti sem persónur íslendinga sagna
eru frábrugðnar hetjum flestra annarra fornsagna. Hvergi kemst Sturla nær
Gissuri en þegar kemur að kveðjustund og hann lýsir skilnaði Gissurar og Gróu
á þennan hátt: „Gissur fann þá á Gró að henni fannst mikið um skilnaðinn þeirra.“
(639) Með þessari stuttu og hlutlægu setningu nær Sturla fram meiri áhrifiim en
þótt hann hefði skrifað hverja blaðsíðuna á fætur annarri af tilfinningavaðli. Ekki
er síður innileg lýsing hans á dóttur sinni berfættri í náttserk einum. Ungur aldur
hennar kemur fram, bæði beint og þegar sagt er frá „gullunum11 sem hún ætlar að
hafa með sér úr brennunni. Hrifning hans er greinileg þegar hann kveður
Ingibjörgu „mikla vexti“ og „skörulega".
Kolbeinn grön, frændi Sturlu, bjargar Ingibjörgu Sturludóttur úr brennunni
en Gróa ferst og Sturla gefur í skyn að henni hafi verið hrundið aftur í eldinn.
Hefst nú heldur ömurleg frásögn þar sem áherslan er sem fyrr á hin ýmsu
fórnarlömb voðaverksins. Þar er brugðið upp ýmsum svipmyndum: Af tíu ára
drengsnáða sem hleypur til kirkju „og loguðu um hann línklæðin“ (639), af
hinum aldna Arna beisk (banamanni Snorra) sem fellur. við og ráðast þá
brennumenn margir að honum og höggva og af Þórólfi frá Þverá, munknum
berfætta sem kelur við að hjálpa Halli Gissurarsyni. Hallur er brjóstumkennan-
legur þar sem hann hleypur fáklæddur úr brennunni án þess að líta til hægri eða
vinstri og höggva þá brennumenn í höfuð honum og fyrir neðan kné „svo að
nær tók af.“ (639) Síðan segir frá því að kuldi kemur í sár hans og hann nánast
frýs til bana. Þegar skálinn hrynur verða þar undir tveir aðrir synir Gissurar og
„snauðir menn“ kafna í gestahúsi. Harmleikurinn er svo fullkomnaður þegar
maður er höggvinn við kirkjuna svo að „hraut blóðið allt á kirkjuna.“ (640) Það
er ekki í fyrsta skipti sem ofbeldismenn flekka hús Guðs með blóði. Sturla segir
frá slíkri vanvirðu eingöngu til að lýsa vanþóknun sinni á tilgangslausu ofbeldi
Sturlungaaldar. Ófriður þessi stríðir gegn lögum Guðs og það er sýnt á þennan
táknræna hátt.
Samkvæmt Sturlu ferst „hálfur þriðji tugur manna“ í brennunni. Einn lifir þó