Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Síða 177

MARGKUNNUGAR KONUR OG ÓBORIN BÖRN
177
Niðurstöður
Niðurstaða mín er sú að merking orðsins óborinn vísi til þess að móðirin
hafi ekki gengið nægilega lengi með barnið undir belti. Hér sé því átt við
ófullan meðgöngutíma. Mörg textadæmi styðja þennan skilning, og nefna
má orðatiltækið „að bera barn undir belti“ sem til er í öllum norrænum
málum og vísar til meðgöngunnar. Þegar konan hefur borið barnið nægi-
lega lengi undir belti er eðlilegt að kalla það borið eða fullborið og and-
stæðuorðið væri þá ófullborið, sem þekkist jafnt í íslensku sem skyldum
málum, eða einfaldlega óborið. Skyldleiki orðsins við fornenska orðið
misboren sem þýðir einmitt „fæddur fyrir tímann“ bendir í sömu átt, svo og
dönsku orðin misbære, misbaaren og misbyrd. Í fornensku lækningahandriti
er talað um umönnun barns sem fæðist fyrir tímann og er það varla tilvilj-
un að hin margkunnandi ambátt sem við okkar sögu kemur var einmitt
upprunnin frá Bretlandseyjum. Hér gæti því kunnátta ambáttarinnar verið
af fornenskum lærdómsrótum runnin. Umönnun fyrirbura og fæðing fyrir
tímann er þekkt í fornum fræðum og sögnum manna. Hugmynd mín er sú
að orðið óburður gefi upphaflega til kynna fyrirbura en hafi síðar fengið
almennari merkingu um veikburða börn og vanskapninga. Ótímaburður
sem til er í fornum textum og vísar til fyrirbura, rennir stoðum undir
þennan skilning á orðinu óburður enda virðist um sama orðið að ræða.
Orðið óborinn er einnig þekkt sem viðurnefni nokkurra einstaklinga og á
einum stað er kona nokkur kölluð óborin en á öðrum stað árborin sem
styrkir þennan grun verulega. Árborinn er sama og snemmborinn og getur
verið notað yfir barn fætt fyrir tímann.
Hin margkunnandi ambátt hefur því stundað yfirsetustörf og hlynnt
að veikburða barni sem kallað hefur verið óborið vegna þess að móðirin
bar það ekki nógu lengi undir belti.
Orðið óborinn er líka notað yfir fé sem ekki þótti æskilegt að hafa trú á
samkvæmt fornum lögum. Hér skýrist uppruni orðsins enn frekar. Bannið
við því að láta óborna féð ómarkað ganga gefur til kynna að hér hafi verið
um að ræða fé sem alið var utan hefðbundins sauðburðartíma. Fé sem var
borið á fjöllum eða á óvenjulegum árstíma gat í huga fólks verið af yfirnátt-
úrulegum stofni. Þekkt er trú manna á huldufé og samlag við annars-
heimsskepnur, sem þótti yfirleitt til mikillar hagsældar fyrir fjáreigendur.
Slíkt er þekkt í heiðnum trúararfi og lifði fram á 20. öld. En líklegt er að á
fyrstu öldum kristni hafi menn viljað kveða slíka forneskju niður. Í þessu
samhengi styður orðið þannig þá tilgátu að átt sé við meðgöngutímann.