Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Blaðsíða 186

RóbERT H. HaRaldSSon
186
opinberri umræðu. Það er viðbót Meckls. Tilvitnunin er um umburðar-
lyndi og takmarkanir þess. Milton heldur því fram að ekki beri að umbera
hindurvitni eða þá (pápista) sem sjálfir umbera ekki trú og vilja uppræta
trúarbrögðin. Vilji menn lesa eitthvert lögmál úr orðum Miltons virðist
það vera eftirfarandi: Upprætum þau hreinræktuðu hindurvitni sem upp-
ræta sönn trúarbrögð. Áður en gripið sé til slíkrar hörku telur Milton þó
að beita eigi „öllum mildilegum og brjóstgóðum aðferðum [...] til þess að
vinna [...] hina veiklyndu og villuráfandi sauði á sitt band“ (126, nmgr. 11).
Meckl hefur því furðu veika stoð í textanum máli sínu til stuðnings. Verra
er að afstaðan sem hann eignar Milton á grundvelli þess textabrots sem
hann tilgreinir gengur þvert gegn meginboðskap Areopagitica. Fyrir því
eru margar ástæður. Eitt er að kjarninn í málflutningi Miltons er einmitt sá
að ekkert almennt próf eigi að leggja á innihald þess sem prentað er.
Höfuðmarkmið ritsins er að sýna fram á að prentmál þurfi hvorki viður-
kenningarstimpil páfa né leyfisbréf frá stjórnmálamönnum. Og hér er
sannleikurinn ekki undanskilinn. Hann dugir ekki sem almennur mæli-
kvarði, meðal annars vegna þess að flestir menn muni hafna því að alger-
lega ný sannindi séu sannindi.15
Annað sem skiptir máli hér er að vörn Miltons fyrir prentfrelsi, líkt og
vörn Mills tvö hundruð árum síðar, felst að verulegu leyti í því að svara
þeim sem vilja takmarka prentfrelsi í þágu sannleiksleitarinnar og annarra
háleitra markmiða. Báðir höfundar leitast við að sýna fram á að rangar
skoðanir gegni veigamiklu hlutverki í sannleiksleitinni.16 Milton er mikið
í mun að sýna fram á að margir fremstu hugsuðir kristindóms hafi umbor-
ið og jafnvel vitnað til heiðingja og nýtt sér villukenningar af ýmsu tagi.17
Markmið Miltons er að sýna fram á að hömlur sem settar eru á prentfrelsi
hamli um leið sannleiksleitinni. Því beri að vinna gegn slíkum hömlum.
Sannleikurinn sé nógu öflugur til að sigrast á ósannindum og villutrú þar
sem andrúmsloft frelsis ríkir. „Því að hver veit ekki að Sannleikurinn er
15 John Milton, Areopagitica, ritstj. J.C. Suffolk, London: University Tutorial Press,
1968, bls. 132.
16 Ég held því að sjálfsögðu ekki fram að þessir hugsuðir hafi barist fyrir rétti
blaðamanna til að ljúga einhverju upp á tiltekna einstaklinga eða hópa. Ekkert
væri fjær lagi. Og til að girða fyrir mögulegan útúrsnúning á málflutningi mínum
í þessari grein langar mig að undirstrika að ég tel að krafan um að segja satt, vera
nákvæmur og hlutlægur sé æðsta skylda hvers blaðamanns. Ég hef í fyrirlestrum
mínum iðulega gagnrýnt að slíkt sannleiksákvæði skuli ekki vera að finna í
siðareglum Blaðamannafélags Íslands.
17 John Milton, Areopagitica, bls. 64.