Skírnir - 01.04.2001, Page 20
14
STEINUNN INGA ÓTTARSDÓTTIR
SKÍRNIR
skemmtunar ...“14 En þrátt fyrir yfirlýst og göfug markmið höf-
undar um að draga sig í hlé þá er sjálfsævisöguleg landsýn ferða-
langsins oftast ríkjandi í íslenskum ferðasögum frá síðari öldum.
Hefðbundin ferðasaga stefnir jafnan fram á við, frá brottför til
heimkomu. Vanalega er bæði staldrað við og hlaupið yfir í frá-
sögninni auk þess sem útúrdúrar eru algengir. Ósjaldan eru það
einmitt slíkir krákustígar sem gefa sögunni gildi, krydda hana og
gera hana persónulegri. Þótt menn standi í skugganum af frásögn
sinni er oftast auðvelt að koma auga á þann sem segir frá með því
að leita uppi „persónulega muni“ í textanum, aukaatriði sem stinga
í augu. Auðvitað kemur mismikið fram um höfundinn sjálfan í
ferðasögum eins og í öðrum textum. En í vali höfundarins á því
hverju hann segir frá eða kýs að þegja yfir og í því hvernig hann
segir frá eða þegir má greina útlínur persónuleika og einstaklings-
vitundar, smekks og tilfinninga sem varpa ljósi á manninn sjálfan.
Þannig má kynnast ferðalangnum betur og öðlast innsýn í sam-
tíma hans um leið.
Hugtakið „samtími" er afar mikilvægt þegar litið er til ferða-
sagna hér á landi á 17. og 18. öld. Ferðasögurnar færðu lesendum
sínum eða áheyrendum samtímann á silfurfati, nokkuð sem þeir
þekktu ekki áður úr bókmenntum. Þær buðu upp á nýjan
bókmenntalegan tjáningarmöguleika þar sem raunsæi og hvunn-
dagur voru á borð borin. Hversdagslegs viðfangsefni eins og dag-
leg störf áttu nú erindi á blað, líkamsraunir eins og hungur, þorsti
og skyrbjúgur komu við sögu og stundum tæptu menn á tilvistar-
vanda sínum, einmanakennd eða ótta. Einhvers konar sjálfsvitund
var að verða til, óljós vissa um sérstöðu og siðferðilega valkosti.
Völundur Óskarsson hefur orðað þetta svo: „Ferðin, eins og lífið
sjálft, er öðrum þræði leit manns að uppruna sínum. Hún á upp-
tök sín í hvikulum hugmyndum hans um sjálfan sig og hlutskipti
sitt, en er jafnframt knúin áfram af óeirð og óslökkvandi forvitni
um það sem er framandlegt. Því fara gjarnan saman ferðalög á
14 Bréf Tómasar Sœmundssonar 1907:151. Eiríkur Björnsson segir í formála reisu-
bókar sinnar að menn geti lesið hana „sér til nokkurrar nytsamligrar íhugunar
og eftirþanka svo vel sem skemmtunar og gagnsamlegs fróðleiks“ (Eiríkur
Björnsson 2000:433).