Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 40

34
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
SKÍRNIR
heimsstyrjaldar og fullveldið 1918. Um alla Evrópu markar árið
endalok tímabils og samkvæmt hefðbundinni íslenskri söguskoð-
un innblásinni af þjóðernishyggju markar árið nýtt upphaf, einnig
í bókmenntunum.3 En það að byrja 20. öldina árið 1918 hefur
einnig ýmsa galla. Meðal annars þann að sá hópur íslenskra rithöf-
unda sem fluttist til annarra landa og reyndi fyrir sér þar verður
útundan, jafnvel þótt fjallað sé um einstaka höfunda og verk
þeirra.4 Þannig styttir bókmenntasagan sér leið framhjá erfiðu en
frjóu vandamáli: Hvar eiga dansk-íslenskar og norsk-íslenskar
bókmenntir heima? Hvaða þýðingu hefur það fyrir íslenska,
danska og norska bókmenntasögu að á fyrri hluta 20. aldar voru á
annan tug íslenskra rithöfunda starfandi á hinum Norðurlöndun-
um, sumir við miklar vinsældir og almenna viðurkenningu?
Orlög þeirra höfunda sem reyndu fyrir sér erlendis hafa orðið
með ýmsu móti í íslenskri bókmenntasögu, sumir þeirra eru alveg
gleymdir, aðrir hafa lifað af og eru maklega taldir til mestu höf-
unda aldarinnar. En þeir eiga það sameiginlegt að skrif fræði-
manna um verk þeirra taka sjaldnast mið af þeirri sérstöðu sem
felst í því að skrifa á öðru máli en móðurmálinu.5 I danskri bók-
menntasögu eru þessir höfundar svo nær algerlega gleymdir sem
er undarlegt t. d. í ljósi þess hve vinsæll Gunnar Gunnarsson var
meðal lesenda og gagnrýnenda í Danmörku langt fram eftir öld-
inni.6
3 Fyrstur til að afmarka nútímabókmenntir á þennan hátt varð Kristinn E. Andrés-
son 1949. Kristinn viðurkennir að vísu að ekkert markvert hafi gerst í íslenskum
bókmenntum það ár, en heldur því fram að eftir að fullveldið var fengið hafi
skáld, líkt og stjórnmálamenn, getað helgað krafta sína öðrum málum en sjálf-
stæðisbaráttunni einni. Þannig komi ný skáld nýrrar tegundar fram sem afleið-
ing fullveldisins.
4 Þekktasta dæmið umþetta er Heimir Pálsson 1978 þar sem Gunnars Gunnars-
sonar er ekki getið. Ur því var þó snarlega bætt í næstu útgáfu bókar Heimis.
Kristinn E. Andrésson 1949 telur höfunda sem rita á erlenda tungu ekki skír-
skota beint til þjóðarinnar þótt þeir geti verið góðir fulltrúar hennar erlendis.
5 Nýleg undantekning frá þessu er umfjöllun Soffíu Auðar Birgisdóttur 1999.
6 Sjá Böðvar Guðmundsson 1992. 1 nýlegri doktorsritgerð Niels D. Lund við
Kaupmannahafnarháskóla er hlutur Gunnars nokkuð meiri en í flestum bók-
menntasögum dönskum. Ritgerð Lunds fjallar um bókmenntasöguleg skrif í
samtíma Gunnars og þegar þau eru könnuð verður hlutur hans síst minni en