Skírnir - 01.04.2001, Page 42
36
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
SKÍRNIR
Þetta er lýsandi setning, úr henni má lesa ótrúlega margt af því
sem einkennir viðhorf danskra gagnrýnenda til íslenskra höfunda
í Danmörku á fyrri hluta aldarinnar. Setningin er myndræn, með
tvennum myndhvörfum er Danmörk persónugerð sem maður,
lífsþreyttur og menntaður, en Gunnar Gunnarsson og félagar hans
birtast okkur í gervi náttúrunnar eða jökulstormsins. Það þarf
ekki mjög stríðan lestur til að sjá að hér eru settar upp andstæður
þar sem Danmörk er í hlutverki siðmenningar en Islendingarnir
birtast sem ótamin náttúra. Jafnframt er augljóst að hér er þessum
andstæðum snúið á haus miðað við algenga notkun þeirra. Menn-
ingin stendur hér ekki fyrir sigur mannsins yfir náttúrunni, hún
tengist þreytu og uppgjöf, náttúran er hins vegar fulltrúi framfara
og endurnýjunar.
Þegar Geismar skrifar þessi orð eru fimmtán ár liðin frá því að
fyrsta skáldverkið á dönsku eftir íslending leit dagsins ljós en það
var leikritið Dr. Rung eftir Jóhann Sigurjónsson sem kom út árið
1905. A þessum tíma hefur Jóhann gefið út öll sín verk og fengið
þau flest sviðsett í leikhúsum Kaupmannahafnar, en hann deyr
1919. Jónas Guðlaugsson gaf út tvö ljóðasöfn, tvær skáldsögur og
eitt smásagnasafn á árunum 1911-15, en hann dó 1916, og Guð-
mundur Kamban hefur þegar hér er komið sögu gefið út fjögur
leikrit og fengið þrjú þeirra flutt á sviði. Lýsing Geismars í upp-
hafi dómsins um Salige er de Enfoldige má því líta á sem drög að
bókmenntasögu, þau eru mat á verkum þessara höfunda undan-
farinn einn og hálfan áratug.
Áður en lengra er haldið er rétt að líta á aðeins stærra brot úr
dómi Geismars:
Frá upphafi var helsti styrkur Gunnars Gunnarssonar, líkt og annarra
ungra íslendinga, sú náttúra sem umlukti hann. Jökulstormurinn svalaði
menningarþreyttu enni Danmerkur. En hinir skarpskyggnu sáu fljótlega
að náttúran var ekki einungis umhverfis hann, heldur í honum; djúp sál-
ar hans voru heiðblá eins og himinninn, kvik eins og hafið. Andspsenis
breidd hans og dýpt visnuðu danskir starfsbræður hans svo að þeir líkt-
ust rýrum pennastöngum, hábókmenntalegir [hojlitterære], fátækir að
mennsku og þar með að veruleika.7
7 Geismar 1920.