Skírnir - 01.04.2001, Síða 44

38
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
SKÍRNIR
2. Orðræðan um Island
Tilgangurinn með því að lesa dóma danskra gagnrýnenda um
dansk-íslenskar bókmenntir er tvíþættur. I fyrsta lagi er markmið-
ið að kanna gengi íslenskra höfunda sem skrifuðu á dönsku í
dönskum bókmenntaheimi og í öðru lagi að kanna hvaða vit-
neskju má lesa úr dómunum um hugmyndir Dana um íslenskt
þjóðerni og mikilvægi Islands fyrir danskt þjóðerni og þjóðernis-
sjálfsmynd. I umfjöllun um dansk-íslensku höfundana í íslenskri
bókmenntasöguritun er skýringin á tilurð bókmenntahreyfingar-
innar einföld: Island var of lítið til að þar væri hægt að hafa lifi-
brauð af ritstörfum, þess vegna áttu íslensk skáld „tæpast annars
kost en að leita með list sína til framandi þjóða".10
Það er í sjálfu sér rétt svar, en kannski er áhugaverðara að spyrja
annarrar spurningar þegar skýra á útflutning íslenskra skálda:
Hvers vegna tókst útrásin svo vel sem raun ber vitni? Hvað var
það í dönskum bókmenntaheimi sem gerði íslenskum höfundum
kleift að hasla sér þar völl?
Þegar Oscar Geismar skrifar dóm sinn um Salige er de En-
foldige má segja að fullmótuð sé orðræða um Island og íslenskar
bókmenntir í danskri bókmenntagagnrýni. Orð Geismars líkjast
dómum ótal annarra gagnrýnenda í þeim fjölmörgu dagblöðum
sem þá komu út víðs vegar í Danmörku um ólík verk dansk-ís-
lenskra höfunda.* 11 Hornsteinn þeirrar orðræðu er þjóðernið. Is-
10 Helga Kress 1970: 9. Halldór Guðmundsson 1987 og Heimir Pálsson 1982 og
1998 vitna báðir í þessi orð Helgu. Stefán Einarsson 1961: 327 segir þessa höf-
unda hafa reynt að „hafa ofan af fyrir sér sem listamenn - en það var þá ekki
hægt heima I þriðja bindi Islenskrar bókmenntasögu er ekki fjallað um verk
Gunnars en í kafla um leikritun eru Jóhann og Guðmundur Kamban sagðir
hafa flust til Danmerkur í von um að „ná til fleiri lesenda og áhorfenda", Árni
Ibsen 1996: 636.
11 1913, árið eftir frumsýningu Fjalla-Eyvindar og útkomu fyrsta bindis Sögu
Borgarxttarinnar, voru 175 sjálfstæð eða hálfsjálfstæð dagblöð starfrækt í Dan-
mörku. Langflest þessara blaða birtu efni um bókmenntir. Minni blöðin prent-
uðu oft ritdóma úr Kaupmannahafnarblöðunum en einnig var algengt að skrif-
aðir væru sérstakir dómar fyrir þau. Sbr. Bruhn Jensen 1997: 16 o.áfr. Á tíma-
bilinu 1905-1920 hef ég fundið dóma um dansk-íslenskar bókmenntir í rúm-
lega 80 dönskum dagblöðum.